دورنمای مناسبات ایران و عربستان و پیامدهای سیاسی- امنیتی آن در منطقه(مطالعه موردی کشور عراق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران .

2 دانشجوی دکتری جامعهشناسی سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

10.22126/mps.2024.10181.1032

چکیده

ایران و عربستان سعودی به عنوان دو بازیگر کلیدی و موثر منطقه ‌ای، نقش اثرگذاری در مناسبات و تحولات ژئوپلیتیکی خلیج فارس ایفا کرده اند. در دهه گذشته و به واسطه بسیاری از تحولات سیاسی- امنیتی در سطح منطقه روابط این دو بازیگر با چالش‌‌های جدی رو به رو شد و تنش‌‌های فی ما بین محیط امنیتی منطقه را هم با نوعی آنارشی سیاسی مواجه ساخت. اکنون و در سایه تحولات جدید منطقه ای، با میانجگیری کشورهایی از جمله عراق و چین شاهد ازسرگیری مناسبات ایران و عربستان از 2021 هستیم که در صورت عمق بخشی بیشتر به این رخداد سیاسی با اهمیت، شاهد تحولاتی بنیادین در معادلات سیاسی – امنیتی منطقه خواهیم بود. در پژوهش حاضر به صورت مشخص پیامدهای سیاسی – امنیتی تحولات روابط میان ایران و عربستان سعودی بر معادلات سیاسی – امنیتی عراق مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت است؛ سوال اصلی پژوهش حاضر این است که دورنمای مناسبات میان ایران و عربستان چه تاثیرات و پیامدهایی برای معادلات سیاسی- امنیتی عراق به دنبال دارد؟ فرضیه پژوهش این گونه ساماندهی شده است که از سرگیری مناسبات میان ایران و عربستان، خارج شدن عراق به عنوان زمین بازی و زورآزمایی سیاسی دو طرف، کاهش نفوذپذیری سیاسی عراق، مواجهه مقتدرانه با بحران های امنیتی داخلی، ارتقاء وزن سیاسی عراق، کاهش فشارها بر اتخاذ یک دیپلماسی متوازن از سوی این کشور و افزایش امیدواری ها به مدیریت چالش های حوزه امنیت زیست محیطی را به دنبال خواهد داشت. در پژوهش حاضر با توجه به بهره گیری از منابع و مستندات پژوهشی و کتابخانه ای از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


منابع
الف. فارسی
بیات، جلیل؛ اسلامی، محسن. (1397). «ایران- عربستان؛ طرح الگوی تنش‌زدایی با محوریت مناقشات منطقه‌ای». مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 8(28)، 167-185.
پوراحمدی میبدی، حسین؛ دارابی، وحید. (۱۳۹۷). «رقابت ایران و عربستان در خاورمیانه در چارچوب نظریۀ موازنه منافع شوئلر (۲۰۱۷-۲۰۱۵)». پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 8(30)، 125-150.
پورسعید، فرزاد. (1382). «عراق جدید و تهدید منزلت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران». مطالعات راهبردی، 6(20)، 429-453.
پهلوان، میلاد. (1400). «جنگ سرد منطقه‌ای ایران و عربستان در بحران یمن (2011-2020)». سیاست و روابط بین‌الملل، 5(9)، 63-79.
خضری، احسان؛ صفوی، سید حمزه؛ پرهیزکار، امین. (1394). «ریشه‌یابی منازعات ایران و عربستان (مطالعۀ موردی کشور عراق، بحرین، یمن)». تحقیقات سیاسی بین‌المللی، 7(23)، 179-207.
درج، حمید؛ نورانی بنام، کاظم. (1400). «عربستان سعودی و به‌کارگیری سیاست کنترل و مهار ایران در بحرین». پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، 6(24)، 66-92.
ذاکر اردکانی، طاهره. (1390). «بررسی عوامل تأثیرگذار بر سیاست خارجی ج. ا. ایران و عربستان سعودی در عراق». مطالعات خاورمیانه، 18(67)، 59-98.
ذوالفقاری، مهدی. (1386). «ژئوپلیتیک خلیج‌فارس: ایران و آمریکا (تهدیدها و فرصت‌های فراروی جمهوری اسلامی)». رهاورد سیاسی، 15، 31.
راهنورد، پرستو؛ صلاحی، سهراب؛ عسگرخانی، ابومحمد. (1399). «بررسی چالش‌های امنیتی و زیست‌محیطی عراق و ایران پس از تهاجم نظامی آمریکا در سال 2003». رهیافت انقلاب اسلامی، 14(51)، 173-196.
رستمی، فرزاد؛ احمدیان، قدرت؛ جوانمرد، سجاد. (1398). «تحلیل فرصت‌های ایران در عراق پساصدام در پرتو الگوی رفتاری آمریکا در مدیریت بحران این کشور». پژوهش‌های سیاست اسلامی، 7(15)، 247-270.
سرخیل، بهنام. (1400). «آمریکا، چالش‌های هویتی و دولت ورشکسته در عراق (2020-2003)». مطالعات روابط بین‌الملل، 14(2)، 35-61.
سلطانی‌نژاد، محمد؛ شمس‌آبادی، علی؛ خلیفاتی، منا. (1394). «چرخش سیاست خارجی عربستان در قبال عراق (2003-2020)؛ گذار از تقابل هویت‌محور به همگرایی منفعت‌گرا». مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، 2(5)، 33-68.
صادقی اول، هادی؛ نقدی عشرت‌آبادی، جعفر؛ میرکوشش، امیرهوشنگ. (1394). «تحلیل روابط ایران و عربستان سعودی از منظر نظریۀ واقع‌گرایی انگیزشی (1384-1394)». تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 25، 129-160.
صالحی، جواد؛ رحمانی، کامران. (1391). «مقایسۀ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در قبال عراق پس از سقوط صدام». پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 3(10)، 61-71.
علی‌پور، علیرضا. (1397). «جنگ نیابتی ایران و عربستان سعودی در منطقۀ غرب آسیا: مطالعۀ موردی بحران سوریه». مطالعات سیاسی جهان اسلام، 7(26)، 143-171.
کریمی، حانیه؛ ولی مدرس، محمد؛ کریمی، غلامرضا. (1400). «سیاست‌های تهاجمی منطقه‌ای عربستان در قبال ایران از سال 2003 تا 2020». راهبرد سیاسی، 5(19)، 161-178.
متقی، ابراهیم؛ سلطانی، اسماعیل. (1392). «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به عراق و تأثیر آن در جایگاه منطقه‌ای ایران». دانش سیاسی و بین‌المللی، 2(1)، 43-66.
مرادی کلارده؛ روحی دهبنه؛ مجید. سیمبر، رضا.(1396). «انگاره‌های هویتی و تبیین سیاست خارجی عربستان در قبال عراق». پژوهش‌های راهبردی سیاست، 6(51)، 197-223.
منتی، ایوب؛ هادیان، ناصر. (1398). «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق از منظر موازنۀ تهدید (2003-2018)». جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 7(15)، 139-164.
«سناریوهای آیندۀ روابط ایران و عربستان». (1402). نامۀ آینده‌پژوهی، 87، 15-19.
نیاکوئی، سیدامیر؛ ستوده، علی‌اصغر. (1394). «ماهیت راهبرد عربستان سعودی علیه انقلاب اسلامی ایران در منازعات سوریه و عراق». پژوهش‌نامۀ انقلاب اسلامی، 5(17)، 95-110.
اعتماد آنلاین. (اسفند 1401). «نقش عراق در مذاکرات بین ایران و عربستان چه بود؟» ttps://www.etemadonline.com
جامعۀ خبری-تحلیلی الف. (1401). «بیانیۀ اتحادیۀ اروپا دربارۀ توافق ایران و عربستان». ttps://www.alef.ir/4011220043
حمیدی، خاطره. (1402). «پیامدهای نزدیکی روابط عربستان و ایران». https://www.fararu.com/fa/news/639286
خبرآنلاین. (1402). «واکنش شورای همکاری خلیج‌فارس به توافق ایران و عربستان». https://www.kabaronline.ir/xjphd
خبرآنلاین. (اردیبهشت 1401). «عراق: احتمال از‌سرگیری روابط سیاسی ایران و عربستان وجود دارد». https://www.khabaronline.ir
صدرالحسینی، سید رضا. (1401). «احیای روابط ایران و عربستان به توسعۀ روابط با سایر کشورهای عربی می‌انجامد». https://www.farsnews.ir
کریمی، غفور. (1402). «تبعیت بحرین از عربستان در رفع اختلافات سیاسی با ایران». https://www.irdiplomacy.ir/fa/2018858
 
 
 
ب. عربی
دویم، الصادق. (2020). السیاسة الخارجیة السعودیة تجاه ایران بعد 2015. مذکرة تخرج تدخل ضمن متطلبات الحصول علی شهادة الماستر فی العلوم السیاسیه، جامعة الشهید حمه لخضر الوادی، المشرف: صادق جرایة. http://dspace.univ-eloued.dz/handle/123456789/13789
سلیم البریزات، رایق. (2017). «الصراع السعودی- الایرانی وتأثیره علی دول الجوار العربی». المجلة العلمیة للدراسات التجاریة والبیئیة، 8(3)، 1-28. doi: 10.21608/jces.2017.50606
السرور، عبیر عقیل محمد. (۲۰۲۱). «العلاقات السیاسیة السعودیة- الإیرانیة بین الهیمنة والنفوذ (۲۰۱۰-2020)». مجلة القراءة والمعرفة، ۲۲(۲۴۳), ۲۸۵-۳۱۱. doi: 10.21608/mrk.2022.216535
مصلح، عمار ظاهر. (۲۰۰۹). «العلاقات السعودیة الإیرانیة (۱۹۷۹-۱۹۹۱م)‎». مجلة أبحاث کلیة التربیة الأساسیة، ۹(۳)، ۴۷۱-۴۹۶. https://search.emarefa.net/detail/BIM-251314
قریب، بلال. (۲۰۱۷). «الثابت والمتغیر فی السیاسة الخارجیة الإیرانیه اتجاه منطقة الشرق الأوسط (العلاقات الإیرانیة السعودیة نموذجا). مجلة المفکر، ۱۲(۲)، ۴۷۳-۴۸۹. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/62279
 الکواز، محمد سالم احمد. (۲۰۰۷). « العلاقات الإیرانیة-السعودیة ۱۹۷۹-۲۰۰۱: دراسة سیاسیة». دراسات إقلیمیة، ۴(۷). https://search.emarefa.net/detail/BIM-340590
References
Alipoor, A. (2018). “Iran-Saudi Arabia's proxy War in West Asia: Case Study of the Syrian Crisis”. Political Studies of Islamic World, 7(2), 143-171. [In Persian].
Amidror, Y. (2017). GCC in the Middle East: A Changing Regional Balance of Power”. National Security Studies Center, Mideast Security and Policy Studies, 133.
Bayat, J. & Eslami, M. (2018). “Iran-Saudi Arabia: A Plan for Detente with a Focus on Regional Conflicts”. Strategic Studies of Public Policy, 8(28), 167-185. [In Persian].
Berti, B. & Guzansky, Y. (2012). “Saudi Arabia and Qatar Role in the Regional Efforts to Oust Ossad”. Atlantic Council, 6 April 2012. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/saudi-arabia-and-qatars-role-in-the-regional-efforts-to-oust-assad/
Crisisgroup. (2023).”The Impact of the Saudi-Iranian Rapprochement on Middle East Conflicts”. https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/gulf-and-arabian-peninsula/iran-saudi-arabia/impact-saudi-iranian
Doraj, H. & Norani benam, K. (2022). “Saudi Arabia and the Application of Iran's Control Policies in Bahrain”. Research Political Geography Quarterly, 6(4), 66-92. [In Persian].
Dorsey, J. (2017). Saudi Arabia's Lebanon Gamble Might Pay off, Begin Sadat Center.
Faeez, A. (2023). “A Struggle of Influence between Iran and Saudi Arabia: The Repercussions of Confrontation and the Likelihood of Peace A Case Study of Yemen”. Available at: Aljazeera Centre for Studies, In: https://studies.aljazeera.net/en/analyses/struggle-influence-between-iran-and-saudi-arabia-repercussions-confrontation-and
Fayyad, H. (2017). "Renewed Saudi-Iraq ties to rival Iran's influence", Available in: http://www.aljazeera.com/news/2017/10/renewed-saudi-iraq-ties-rivaliran-influence-171024151411564.html
Geranmayeh, E. (2014). “Iran’s Strategy against the Islamic State”. European Council on Foreign Relations. https://ecfr.eu/article/commentary_irans_strategy_against_the_islamic_state320/
Guzansky, Yoel, (2011), “Made in Iran: The Iranian Involvement in Iraq”. Strategic Assessment, 13(4), 85-100. https://www.inss.org.il/he/wp-content/uploads/sites/2/systemfiles/(FILE)1295871240.pdf
Ibrahim, F. (2006). The Shi'is of Saudi Arabia, London & Sanfrancisco: Saqi Books.
Karimi, H.; Modarres, M. V. & Karimi, G. (2022). “Saudi Arabia's Aggressive Regional Policies toward Iran from 2003 to 2020”. Journal of Political Strategy, 5(19), 161-178. [In Persian].
Khezri, E.; Safavi, S. H. & Parhizkar, A. (2015). “An Investigation of the Reasons for Conflict between Iran and Saudi Arabia (The Case Study Conflicts in Iraq, Bahrain, and Yemen).” Political And International Scientific And Research Quarterly, 7(23), 179-207. [In Persian].
Menati, A. & Hdian, N. (2019). “The Islamic Republic of Iran's Foreign Policy towards Iraq From the perspective of Balance of Threat Theory (2003-2018)”. Journal of Political Socology of Islamic World, 7(15), 139-164. [In Persian].
Mohammad, S. N.; Shams abadi, A. & Khalifati, M. (2020). “Saudi Arabia’s Turning towards Iraq (2003-2020); Transition from Identity Oriented Confrontation to Profit-Oriented Convergence”. The Fundamental and Applied Studies of the Islamic World, 2(5), 33-68. [In Persian].
Moradi kelardeh, S.; Rouhi, M. & Simbar, R. (2017). “Identity Ideas and Explaning Saudi Arabia's Foreign Policy about Iraq”. Political Strategic Studies, 6(21), 197-223. [In Persian].
Niakoee, S. A. & Sotoudeh, A. A. (2015). “The Strategy of Saudi Arabia against the Islamic Revolution in the Civil Wars of Syria and Iraq”. 5(17), 95-110. [In Persian].
Pahlavan, M. (2021). “Regional Cold War of lran and Arabia in the Yemen (2011-2020)”. Journal of Politics and International Relations, 5(9), 63-79. [In Persian].
Pour ahmadi Meybodi, H. & Darabi, V. (2019). “Competition between Iran and Saudi Arabia in the Middle East within the framework of Schoeller’s Theory of Interest (2015-2017)”. International Relations Researches, 8(4), 125-150. [In Persian].
Pour saeed, F. (2003). “New Iraq and the threat to the regional status of the Islamic Republic of Iran”. Strategic Studies Quarterly, 6(20), 429-453. [In Persian].
Pradhan, P. K. (2011). “The GCC–Iran Conflict and its Strategic Implications for the Gulf Region”. Strategic Analysis, 35(2), 265–276. https://doi.org/10.1080/09700161.2011.542923
Rahnavard, P.; Salahi, S. & Asgarkhani, A. (2020). “A Study of the Security and Environmental Challenges of Iraq and Iran Following the US Military Invasion in 2003”. The Islamic Revolution Approach, 14(51), 173-196. [In Persian].
Rostami, F.; Ahmadian, Gh. & Javanmard, S. (2019). “Analyzing Iran’s Opportunities in Post-Saddam Iraq in light of the US Model of Behavior in Crisis Management of this country”. Islamic Politics Research, 7(15), 247-270. [In Persian].
Sadeghi aval, h.; Naghdi eshratabad, J. & Mirkooshesh, A H. (2016). “Analysis of Relations between Iran and Saudi Arabia on the basis of Motivational Realism (2005-2015)”. Political and International Scientific and Research Quarterly, 7(25), 133-160. [In Persian].
Salehi. J. & Rahmani, K. (2012). “Comparison of Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran and Saudi Arabia with respect to Iraq after the fall of Saddam”. Political and InternationalResearches Quarterly, 3(10), 61-71. [In Persian].
Sari, I .(2023). “The Impact of the Iran-Saudi Arabia Deal on the Middle East: A New Wave of Regional Normalization?" Center for Middle Eastern Studies, Analysis 312, 1-24. https://orsam.org.tr/en/the-impact-of-the-iran-saudi-arabia-deal-on-the-middle-east-a-new-wave-of-regional-normalization/
Sarkheil, B. (2021). “US, Identity challenges and failed state in Iraq (2003-2020)”. Research Letter of International Relations, 2(14), 35-61. [In Persian].
Schweller, R. L. (1994). “Bandwagonign for Profit: Bringing the Revisinist State Back In”. International Security, 19(1), 72-107. https://doi.org/10.2307/2539149
Soltani, E. & Motaghi, E. (2013). “Islamic Republic Iran’s Foreign Policy toward Iraq and it’s Implication on Iran’s Regional Position”. Political and International Science, 2(1), 43-66. [In Persian].
Takey, R. (2015). “The New Saudi Foreign Policy”. Available at: https://www.cfr.org/expert-brief/new-saudi-foreign-policy
Zaker aradakani, T. (2011). “An Examination of the Determinants of Foreign Policies of Iran and Saudi Arabia towards Iraq”. Middle East Studies, 18(4), 59-98. [In Persian].