جنبش‌ کردی و تعارضات هویتی-قومی عراق (تمرکز بر دوران بعد از فروپاشی سلطنت در عراق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بینالملل، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران .

3 کارشناس ارشد روابط بینالملل، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

10.22126/mps.2024.10504.1036

چکیده

جنبش‌های اجتماعی همواره به‌عنوان یک رفتار جمعی، امروزه محصول بافتار و محیط درونی کشورها می‌باشند؛ هرچند مسایل دیگری نظیر معضلات امنیتی در محیط بیرونی آن کشور نیز می‌تواند در صورتبندی آن‌ها موثر واقع شود. در همین راستا، یکی از کشورهایی که دارای تنوعات مذهبی‌-قومی و زبانی متعددی می‌باشد‌، عراق است که همواره زمینه‌ی بروز انواع جنبش‌ها و فعالیت‌های استقلال‌طلبانه در آن فراهم بوده است. این کشور، به لحاظ ژئوپلیتیکی در موقعیت حساسی قرار گرفته است و همواره در طول تاریخ حیاتش، شاهد حضور بیگانگان در خاک خود بوده است. بی‌ثباتی و عدم استقلال در عراق و همچنین وجود دولت‌های دیکتاتور در اعصار مختلف، زمینه را برای تشدید منازعات قومی-هویتی و گرایشات گریز از مرکز‌، فراهم نموده است. از این منظر، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که علت اصلی نُضج جنبش‌ کردی عراق در فضای حاکمیتی پسا صدام حسین چیست؟ جهت پاسخ‌، این فرضیه مطرح می‌باشد: شکننده‌گی دولت ملی سبب تشدید شکاف در میان تنوعات قومی -هویتی شده و این امر منجر به افزایش احساسات ملی گرایانه و بروز نوعی جدایی‌طلبی در قالب جنبش‌کردی گردیده است. برهمین اساس، در پرتو شاخص‌های دولت شکننده اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، شاهد تکوین شطرنجی از معضلات در قاموس جنبش‌کردی در صحفه دولت-ملت عراق، می‌باشیم. از اینرو، نویسندگان تلاش نموده‌اند تا با کاربست مبانی متدلوژیک نظریه دولت شکننده به تبیین مسئله مورد نظر بپردازند و چشم‌انداز تازه‌ای را در مورد تکوین ظهور جنبش‌کردی در عراق، ترسیم نمایند؛ لازم به ذکر است که روش تحقیق در این پژوهش، کیفی و از نوع علّی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


منابع
الف. فارسی
اسدی، علی‌‌اکبر. (1387). عراق پس از صدام و بازیگران منطقه‌‌ای. تهران: پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک.
اصغرزاده، سحر. (1393). «صنعت نفت عراق و چشم‌انداز پیشِ‌رو». ماهنامۀ اکتشاف و تولید نفت و گاز، 116، 17-24.
بوژمهرانی، حسن؛ پوراسلامی، مهدی. (1393). «تهدیدهای نرم خودمختاری اقلیم کردستان عراق و تأثیر آن بر کردهای ایران». جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 2(1)، 87-110. 
تاج‌آبادی، حسین؛ دهنوی، مهدی. (1393). «فدرالیزم عراق و امنیت ملی ایران؛ فرصت‌‌ها و چالش‌‌ها». تحقیقات سیاسی بین‌المللی، 6(18)، 153-188.
زارعان، احمد. (1393). «زمینه‌‌های ظهور و گسترش داعش در محیط امنیتی غرب آسیا». آفاق امنیت، 7(23)، 67-96.
ساجدی، امیر؛ امجدیان، فرامرز. (1390). «تأثیر فدرالیسم کردستان عراق بر هنجارهای سیاسی و قومیتی کردهای ایران». دانشنامۀ علوم سیاسی، 80، 57-80.
سردارنیا، خلیل‌الله؛ زارع مهرآبادی، محمد. (1394). «فدرالیسم و فرهنگ سیاسی در عراق». روابط خارجی، 7(1)، 169-190.
سردارنیا، خلیل‌الله. (1391). «عراق، استمرار خشونت و رؤیای دموکراسی: یک تحلیل چندسطحی». راهبرد، 21(63)، 7-36.
غرایاق زندی، داوود. (1389). «فرایند ملت‌‌- ‌‌دولت‌سازی، شکل‌گیری هویت ملی و بازسازی در عراق: تجارب تاریخی و دورنمای آینده». مطالعات راهبردی، 13(47)، 5-36.
کتابی، محمود؛ دهقان، یدالله؛ حیدری، سولماز. (1392). «بررسی روابط سیاسی- اقتصادی کردستان عراق با ترکیه و تأثیر آن بر سیاست خارجی ایران». تحقیقات سیاسی بین‌‌المللی، 17، 1-34.
محمدی، اسعد. (1385). «تأملی جامعه‌‌شناختی بر جنبش‌های جدید اجتماعی». زریبار، 10(60)، 31-47.
محمدی، محمدرضا. (1390). «ظرفیت‌ها و توانمندی‌های عراق و بخش کردستان عراق در حوزۀ ICT». معاونت پژوهش و توسعۀ ارتباطات علمی دفتر انتقال فناوری و ارتباط با صنعت، 1-8.
منوچهری، عباس. (1387). رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران: انتشارات سمت.
مهاجرانی، میرسعید. (1383). «وضعیت اقتصادی عراق: قبل و بعد از اشغال نظامی». مصباح (مجلۀ علوم انسانی دانشگاه امام حسین(ع))، 13(54)، 159-203.
ناجی، سعد. (1388). «کردهای عراق و بحران هویت». ترجمۀ مسعود رجبی، زمانه، 10، 73-77.
نصری، قدیر؛ رضایی، داود. (1392). «امکان‌‌سنجی استقلال اقلیم کردستان عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران». امنیت‌پژوهی، 12(44)، 29-56.
نیری، بیژن؛ انصاری، محمدامین. (1391). «نقش قومیت‌‌ها در تکاپوی فدرالیسم نوین سیاسی عراق». مطالعات روابط بین‌الملل (پژوهشنامۀ روابط بین‌‌الملل)، 5(20)، 163-194.
هاشمی، سید مصطفی؛ فرجی‌راد، عبدالرضا؛ سرور، رحیم. (1390). «بررسی عوامل مؤثر ژئوپلیتیکی عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات سیاسی بین‌‌المللی، 8(28)، 63-94.
یزدان‌پناه، محمد؛ عیسی‌نژاد، سید محمد. (1392). «ژئوپلیتیک و چشم‌انداز راهبرد دفاعی- امنیتی عراق؛ با تأکید بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران». تهران: مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی، 13319.
یزدان‌فام، محمود. (1388). «دولت‌‌های شکننده و امنیت انسانی». مطالعات راهبردی. 12(46)، 5-36.
یزدان‌فام، محمود. (1390). دولت‌‌های شکننده و امنیت انسانی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
 
ب. انگلیسی
Asadi, A. A. (2008). Iraq after Saddam and regional actors. Tehran: Institute of Strategic Research. [In Persian].
Asgharzadeh, S. (2014). "Iraqi oil industry and future prospects". Oil and Gas Exploration and Production Monthly, 116, 17-24. [In Persian]. https://www.magiran.com/p1326980
Bojmehrani, H. & Pour Islami, M. (2014). “Soft Threats of the Autonomy of Iraqi Kurdistan and Their Impacts on Iranian Kurds”. Journal of Political Socology of Islamic World, 2(4), 87-110. [In Persian]. https://doi.org/10.22070/iws.2012.73
Byman, D. (2001). “Iraq after Saddam”. The Center for Strategic and International Studies and the Massachusetts Institute of Technology, 151-162. https://doi.org/10.1162/016366001317149255
Eble, R. E. (2010). Geoplitics and enrgy in Iraq: where politics rules. Center for Strategic & International Studies.
Foote, C.; Block, W.; Crane, K. & Gray, S. (2004). “Economic Policy and Prospects in Iraq”. Journal of Economic Perspectives, 18(3), 47-70. Doi: 10.1257/0895330042162395
Garayag Zandi, D. (2010). “Nation-State Building, National Identity and Rebuilding Prosess in Iraq: Historical Experiences and Future Horizons”. Strategic Studies Quarterly, 13(47), 5-36. [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17350727.1389.13.47.1.8
Grigorian, D. & Kock, U. (2010). “Inflation and Conflict in Iraq: The Economics of Shortages Revisited”. Review of Middle East Economics and Finance, 10(2), 1-23. https://doi.org/10.1515/rmeef-2013-0039
Hanauer, L.; Martini, J. & Al-Shahery, O. (2014). Managing Arab-Kurd Tensionsin Northern Iraq After the Withdrawal of U.S. Troops. National Defense Research Institute. https://www.rand.org/pubs/occasional_papers/OP339.html
Hashemi, S. M.; Farajirad, A. Sarvar, R. (2016). “A Study of the Effective Geopolitical factors of Iraq and their Impact on National Security of the Islamic Republic of Iran”. Political and international research, 8(28), 63-94. [In Persian]. https://sanad.iau.ir/en/Journal/pir/Article/580694?jid=580694
Iraq Map. (2015). Available at: www.mapsofworld.com/iraq
Katzman, K. (2010). The Kurds in Post-Saddam Iraq. RS22079, United States Congressional Research Service, https://www.refworld.org/reference/countryrep/uscrs/2010/en/76134
Ketabi, M.; Dehghan, Y. & Heidari, S. (2013). “A Study of Politicao-economic Relations of Iraqi Kurdistan with Turkey and its Impact on Iran’s Foreign Policy”. 17(5), 1-34. [In Persian]. https://sanad.iau.ir/en/Journal/pir/Article/1012103
Khalil, Lydia. (2010). “Stability in Iraqi Kurdistan: Reality or Mirage?” Working Paper, The Saban Center at the Brookings Institution. https://www.brookings.edu/articles/stability-in-iraqi-kurdistan-reality-or-mirage/
Manouchehri, A. (2008). Approach and method in political science. Tehran: Samit Pub. [In Persian].
Mohajerani, M. S. (1383). “Economic situation of Iraq: before and after the military occupation”. Misbah, 13(54), 159-203. [In Persian]. http://noo.rs/hcM4B
Mohammadi, A. (2006). “Sociological reflection on new social movements”. Zaribar, 10(60), 31-47. [In Persian]. https://www.magiran.com/p348959
Mohammadi, M. R. (2011). “Capacities and capabilities of Iraq and Iraqi Kurdistan in the field of ICT”. Vice President of Research and Development of Scientific Communication, Office of Technology Transfer and Communication with Industry, 1-8. [In Persian].
Naji, S. (2009). “Iraqi Kurds and identity crisis”. Translation by Masoud Rajabi, Zamane, 10, 73-77. [In Persian]. http://noo.rs/0Zpp3
Nasri, Gh. & Rezai, D. (2014). “The feasibility study of the iraqi kurdish region independence and its impacts on iran’s national security”. Amniat pajouhi, 12(44), 29-56. [In Persian]. Https://sid.ir/paper/202719/en
Nayeri, B, & Ansari, M. (2013). “The role of ethnicities in search of political new federalism of iraq”. Studies of international relations journal (political science and international relations journal), 5(20), 163-194. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article_524306.html?lang=en
Nordhaus, W. D. (2002). “The Economic Consequences of a War with Iraq”. Cowles Foundation Discussion Papers, 1652, 1-42. https://elischolar.library.yale.edu/cowles-discussion-paper-series/1652/
Sajedi, A. & Amjadian, F. (2011). “The effect of Iraqi Kurdistan federalism on the political and ethnic norms of Iranian Kurds”. Encyclopedia of Political Science, 80, 57-80. [In Persian]. https://journals.srbiau.ac.ir/article_3993.html
Sanford, J. E. (2003). “Iraq's Economy: Past, Present, Future”. Report for Congress, Foreign Affairs, Defense, and Trade Division, Washington D. C.: Library of Congress. Congressional Research Service, 1-62. https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc822598/
Sardarnia, Kh. & Zare Mehrabadi, M. (2015). “Federalism and political culture in Iraq”. Foreign Relations, 7(1), 169-190. [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20085419.1394.7.1.6.3
Sardarnia, Kh. (2012). “Iraq: Continuation of Violence and Democracy Dream – A Multilevel Analysis”. Strategy, 21(63), 7-36. [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.10283102.1391.21.2.1.5
Tajabadi, H, & Dehnavi, M. (2014). “Iraqi federalism and Iran’s national security; opportunities and challenges”. Political and International Scientific and Research Quarterly, 6(18), 153-188. [In Persian]. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/pir/Article/1012241
Yazdan Panah, M. & Isanajad, S. M. (2013). “Geopolitics and the perspective of Iraq's defense-security strategy; with an emphasis on the national security of the Islamic Republic of Iran”. Tehran: Islamic Council Research Center, 13319. [In Persian]. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/863439
Yazdanfam, M. (2010). “Fragile States and Human Security”. Strategic Studies Quarterly, 12(46), 5-36. [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17350727.1388.12.46.1.9
Yazdanfam, M. (2012). Fragile States and Human Security. Tehran: Strategic Studies Center [In Persian].
Zarean, A. (2016). “Areas of the emergence and expansion of ISIS in the security environment of West Asia”. Security Horizons, 7(23), 67-96. [In Persian]. dor: 20.1001.1.25381857.1393.7.23.3.0