مطالعه تطبیقی سیاست خارجی قطر در قبال ایران و عربستان (2023–2013)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علوم اسلامی شهید محلاتی، قم، ایران

3 دانشجوی جامعه شناسی سیاسی، گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

10.22126/mps.2024.10774.1043

چکیده

سیاست خارجی پادشاهی قطر از زمان شکل‌گیری، همواره در راستای تامین بقا و استمرار حاکمیت خاندان آل ثانی در کشوری با محدودیت‌های شدید ژئوپلتیک و آسیب‌پذیری بالا مورد برسازی قرار گرفته در این راستا برای حصول به هدف مذکور، ایجاد توازن در روابط با قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای دارای جنبه حیاتی می‌باشد. ایران و عربستان به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای نقش اساسی در تحولات منطقه داشته و بررسی سیاست خارجی دیگر کشورهای منطقه در قبال این دو قدرت منطقه‌ای حائز اهمیت می‌باشد. بنابراین این پژوهش سعی دارد به این پرسش اساسی بپردازد که سیاست خارجی قطر از سال 2013 و در دوران پادشاهی شیخ تمیم بن حمد در قبال ایران و عربستان چگونه بوده است؟ در پاسخ به این پرسش این فرضیه مطرح می‌شود که پادشاهی قطر در بازه زمانی مذکور با اتخاذ سیاست درهای باز، ضمن پرهیز از تخاصمات منطقه‌ای، تلاش نموده نقش بازیگر مصالحه‌گر را در منازعات ایفا نماید. این پژوهش با روش مقایسه‌ای، کاربست نظریه رئالیسم و استفاده از منابع اولیه و ثانویه مشتمل بر اسناد، کتب و مقالات معتبر داخلی و بین‌المللی، جستجو در شبکه‌های اینترنتی، برنامه‌های هوش مصنوعی و... به بررسی موضوع می‌پردازد. در پایان یافته‌های پژوهش موید این واقعیت است که راهبرد سیاست خارجی قطر در برقراری روابط با ایران و عربستان نسبت به سایر کشورهای حوزه خلیج فارس ایجاد موازنه متمایل به عربستان بوده و درواقع تصمیم سازان دستگاه سیاست خارجی قطر استراتژی هایی را اتخاذ نموده که به نزدیکی بیشتر به عربستان همراه با تأمین رضایت نسبی ایران در تحولات منطقه‌ای منتهی می شود.

کلیدواژه‌ها


 
منابع
فارسی
احمدیان، حسن؛ محمد، زارع. (1390). «استراتژی عربستان در برابر خیزش‌‌های جهان عرب». ره‌نامۀ سیاست‌گذاری سیاسی، دفاعی و امنیتی، 2(4)، 75-98.
اختیاری امیری، رضا؛ رشیدی، احمد؛ محمدی، محمدرضا. (1398). «تحلیل بهترین انتخاب سیاست خارجی قطر در قبال ایران و عربستان سعودی در چارچوب نظریۀ بازی». پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 9(3)، 1-33.
اسدی، علی‌اکبر (1390الف). «سیاست خارجی قطر و تحولات عربی؛ مبانی و مؤلفه‌‌ها». مطالعات راهبردی جهان اسلام، 12(47)، 89-118.
اسدی، علی‌اکبر (1390ب). «نقش قطر در خیزش‌‌های مردمی جهان عرب: ظرفیت‌‌ها و محدودیت‌‌ها». رهیافت سیاست‌گذاری، 2(3)، 105-124.
بریموندی، محسن. (1398). جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی قطر. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره).
پوراحمدی، حسین؛ حسینی کرانی، سید رسول. (1388). «ژئوپلیتیک کشورهای نفتی خلیج‌فارس و چالش‌‌های جهانی شدن اقتصاد ایران و عربستان». فصلنامۀ بین‌المللی ژئوپلیتیک، 5(14)، 102-136.
جالینوسی، احمد؛ طباطبایی، یگانه سادات؛ البرزی، هنگامه. (1394). «نقش‌‌آفرینی قطر در منطقۀ خلیج‌فارس با توجه به مناقشات اخیر خاورمیانه». بیداری اسلامی، 4(8)، 92-126.
ربیعی، حسین؛ حیدری، جهانگیر. (1393). «تحلیل عوامل مؤثر بر پویش‌های ژئوپلیتیک قطر و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران». مطالعات سیاسی جهان اسلام، 3(12)، 37-66.
زیباکلام، صادق؛ ایزدی دستگردی، رؤیا؛ اسدزاده، پیمان. (1382). «سیاست خارجی قطر با تأکید بر روابط دوحه-ریاض: برآورد فرصت‌‌ها و تهدیدات برای جمهوری اسلامی ایران». اولین همایش بین‌‌المللی محیط‌زیست و ژئوپلیتیک خلیج‌فارس.
سهرابی، عبدالله. (1392). قطر: دورۀ جدید مباحث کشورها و سازمان‌های بین‌المللی. تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی.
عالیشاهی، عبدالرضا؛ مسعودنیا، حسین؛ فروزان، یونس. (1396). «بررسی روابط سیاسی قطر و عربستان سعودی؛ از تبیین همگرایی تا گسست سیاسی (از بیداری اسلامی تا بحران قطع روابط سیاسی در ژوئن 2017)». مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 7(24)، 49-72.
عمادی، سید رضی. (1396). «تنش در روابط عربستان و قطر: ریشه‌‌ها و پیامدها». شبکۀ مطالعات سیاست‌گذاری عمومی، 3300327.
عیوضی، محمدرحیم. (1386). امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در فرایند جهانی شدن. تهران: نی.
فروزان، یونس؛ عالیشاهی، عبدالرضا؛ محمددوست، علی. (1396). «تبیین دلایل واگرایی در روابط سیاسی عربستان سعودی و قطر». فصلنامۀ امنیت‌پژوهی، 19(59)، 5-28.
قوام، عبدالعلی. (1392). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌‌الملل. تهران: انتشارات سمت.
کامروا، مهران. (1388). خاورمیانۀ معاصر: تاریخ سیاسی پس از جنگ جهانی اول. ترجمۀ محمدباقر قالیباف و سیدموسی پورموسوی، تهران: انتشارات قومس.
مگوایر، توماس. (1389). «استراتژی شفافیت قطر: قدرت‌یابی منطقه‌‌ای یا هژمونی غربی؟» ترجمۀ علی‌اکبر اسدی، پژوهش‌نامۀ سیاست خارجی، 2.
References
Ahmadian, H.; Zare, M. (2011). “Saudi Arabia's strategy against the uprisings of the Arab world”. Policy Quarterly, 2(4), 75-98. [In Persian].
Alishahi, A.; Masoudnia, H. & Forouzan, Y. (2017). “Studying political relations between Qatar and Saudi Arabia, From explaining convergence to political gap (from the Islamic awakening to the crisis cut off political relations in June 2017)”. Strategic Studies of public policy, 7(24), 49-72. [In Persian]. https://sspp.iranjournals.ir/article_28601.html?lang=en
Asadi, A. A. (2011). “Qatar's foreign policy and Arab developments; Basics and components”. Islamic World Strategic Studies Quarterly, 12(47), 89-118. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/477455/fa
Asadi, A. A. (2012). “Qatar's role in popular uprisings in the Arab world: capacities and limitations”. Policy approach chapter, 2(3), 105-124. [In Persian].
Brimondi, M. (2018). The position of the Islamic Republic of Iran in Qatar's foreign policy. Master's thesis, Ayatollah Boroujerdi University. [In Persian].
Cooper, A. F. & Momani, B. (2011). “Qatar and Expanded Contours of Small State Diplomacy”. The International Spectator, 46(3), 113–128. https://doi.org/10.1080/03932729.2011.576181
Einhorn, R. & Nephew, R. (2016). “The Iran nuclear deal: Prelude to proliferation in the Middle East?” Available at: https://www.brookings.edu/articles/the-iran-nuclear-deal-prelude-to-proliferation-in-the-middle-east/
Ekhtiari Amiri, R.; Rashidi, A. & Mohamadi, M. R. (2019). “Analyzing the Best Choice of Qatar Foreign Policy towards Iran and Saudi Arabia in the Framework of Game theory”. Quarterly Journal of Political Research in Islamic World, 9(3), 1-33. [In Persian]. http://priw.ir/article-1-840-en.html
Emadi, S. R. (2016). “Tension in Saudi-Qatar Relations: Roots and Consequences”. Public policy studies network. 3300327. [In Persian].
Forozan, Y.; Alishahi, A. R. & Mohammad Doost, A. (2016). “Explaining the reasons for divergence in political relations between Saudi Arabia and Qatar”. Journal of Security Research, 16(59), 5-28. [In Persian]. http://noo.rs/vpgNK
Fulton, W. & Wellman, A. F. (2011). “Oman-Iran Foreign Relations”. American Enterprise Institute, 21 July 2011.
Hey, J. A. K. (2003). Small States in World Politics: Explaining Foreign Policy Behavior. Boulder: Lynne Rienner Publishers.
Jalinosi, A.; Tabatabaei, Y. S. & Alborzi, H. (2015). “The role of Qatar in the Persian Gulf region due to the recent conflics in the Middle Eastv”. Journal of Islamic Awakening Studies, 4(8), 92-126. [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.23225645.1394.4.8.5.7
Maguire, T. (2010). “Qatar's Transparency Strategy: Regional Empowerment or Western Hegemony?” Translated by Asadi, A. A., Foreign Policy Research Paper, 2. [In Persian].
Pour-ahmady, H. & Hosseini Karani, S. R. (2009). “The Geopolitics of the Oil-rich Countries of the Persian Gulf and Defiance of Globalization: (Iran, Saudi Arabia, Kuwait, United Arab Emirates, Qatar and Iraq)”. International Geopolitics Quarterly, 5(14), 102-136. [In Persian]. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17354331.1388.5.14.5.8
Qavam, A. (2012). Principles of foreign policy and international politics. Tehran: Samt Pub. [In Persian].
Rabi’i, H. & Heydari, J. (2015). “Analysis of the Factors Affecting On the Processes Geopolitical Of Qatar and National Security of Iran”. Political studies of Islamic world, 3(12), 37-66. [In Persian]. https://psiw.journals.ikiu.ac.ir/article_617.html
Sohrabi, A. (2013). Qatar: the new period of discussions of countries and international organizations. Tehran: Center for International Education and Research. [In Persian].
Vital, D. (1967). The Inequality of States: a Study of Small Powers in International Relations. Oxford: OUP.
Vital, D. (1971). The survival of Small States: Studies in Small Power / Great Power Conflict. Oxford: OUP
Zibakalam, S.; Izadi Dastgerdi, R. & Asadzadeh, P. (2003). “Qatar's foreign policy with an emphasis on Doha-Riyadh relations: assessment of opportunities and threats for the Islamic Republic of Iran”. The first international conference on the environment and geopolitics of the Persian Gulf. [In Persian].