دلایل موافقت اعضای دائم شورای امنیت با شکل‌گیری منطقۀ پرواز ممنوع در کردستان عراق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه رازی، کرمانشاه (نویسندۀ مسئول).

2 استادیار، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشگاه رازی، کرمانشاه.

10.22126/mps.2024.11306.1046

چکیده

ایجاد مناطق پرواز ممنوع در چند دهۀ گذشته یکی از مسائل مهم سیاسی و ژئوپلیتکی در میان رویدادهای مختلف جهان بوده است؛ چرا  که سلسله‌ای از تغییرات و رویدادهای دیگر را به دنبال دارد. از جمله رخدادهای تاریخی مهم در منطقۀ خاورمیانه که موجبات تحولات را در این منطقه رقم زد، ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع در کردستان عراق بوده است؛ رویدادی که مقدمه‌ای بر تشکیل حکومت اقلیم کردستان شد و زمینۀ اولین تجربۀ زمامداری کردها را که رسمیت بین‌المللی و ماهیت دوژور داشته باشد فراهم کرد. از این‌رو، در این مقاله با مرور تجارب مختلف منطقۀ پرواز ممنوع در کشورهای مختلف در سطح جهانی از جمله یوگسلاوی سابق و کشور لیبی و همچنین دلایل به‌هنجار برای ایجاد این مناطق به‌لحاظ حقوقی، تلاش شده تا پرتوی بر بُعد هستی‌شناسانه و بنیادین مسئله از دیدگاه امنیت انرژی و امنیت اسرائیل افکنده شود. نویسندگان با مرور هر آنچه از این حیث در طول تاریخ معاصر رخ داده است، با تأکید بر مؤلفه‌هایی همچون انباشت قدرت، نزدیکی جغرافیایی، قابلیت تهاجمی و نیات تهاجمی، به کنکاش این مسئله پرداخته‌اند. از این‌رو، در این مقاله این پرسش طرح شده است که دلایل موافقت اعضای دائم شورای امنیت با ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع در کردستان عراق چه بوده است؟ در پاسخ به این پرسش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از نظریۀ موازنۀ تهدید، به صورت‌بندی این فرضیه پرداخته شده است که تهدیدات عراق علیه امنیت انرژی غرب که در حمله به کویت تجلی یافت و توانست 25 درصد نفت جهان را در دست بگیرد و همچنین تهدیدات این کشور علیه اسرائیل در سال‌های 1352/1973 و 1370/1991 از زمینه‌های اتفاق‌نظر و توافق میان اعضای دائم شورای امنیت برای ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع در کردستان عراق بوده است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، نبی‌الله. (1386). «تحول مفهوم مداخلۀ بشردوستانه در روابط بین‌الملل»؛ مطالعات راهبردی، 10(38)، 807-830. https://quarterly.risstudies.org/article_1055.html
ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله؛ آخوند مهریزی، مسعود. (1386). «جایگاه منابع انرژی در امنیت خلیج‌فارس و امنیت آمریکا با توجه به الگوی امنیت مشارکتی»؛ علوم سیاسی دانشگاه آزاد کرج، 4(7)، 187-211. https://www.sid.ir/FileServer/JF/6000513860706
اسماعیلی، علی. (1399). «موازنۀ تهدید در خاورمیانه از 11 سپتامبر تا بهار عربی»؛ پژوهش‌نامۀ ایرانی سیاست بین‌الملل، 9(1)، 1-26. https://irlip.um.ac.ir/article_39866.html
الهایی، هادی؛ کاظم نسب، جواد. (1396). «انقلاب اسلامی ایران؛ واژگونی سیاست‌های آمریکا در خلیج‌فارس». مطالعات خلیج‌فارس، 3(4)، 70-75. https://persiangulf.iranology.ir/maghale_list.aspx?vv=3023
امین‌زاده، الهام. (1378). «مناطق پرواز ممنوع و عملکرد شورای امنیت سازمان ملل». سیاست خارجی، 52، 1147-1159. https://www.sid.ir/paper/425181/fa
باقری‌نژاد، سید اصغر؛ قاسمی، بهزاد. (1400). «نقش تفکر انقلاب اسلامی و محور مقاومت در قبال سوریه بر اساس نظریۀ استفان والت». مدیریت و پژوهش‌های دفاعی، 20(91)،103-129. https://mdr.ihu.ac.ir/issue_2201249_2201250.html
بهزادی، محمدحسین. (1392). «شاخص‌های مهم نفت خلیج‌فارس، از دیدگاه سیاست خارجی آمریکا». www.diplomatist.blogfa.com
پشنگ، اردشیر. (1389). «شورای امنیت و پایانی بر بیست سال تحریم علیه عراق». www.peace-ipsc.org
پیام آزادگان. (1400). «مروری بر ارتش بعث عراق، نقش شوروی در جنگ تحمیلی». www.mfpa.ir
ترابی، قاسم؛ طاهری، ابوالقاسم. (1389). «جایگاه نفت در سیاست خارجی و امنیتی ایالات متحدۀ آمریکا». مطالعات سیاسی، 3(10)، 1-28. https://sanad.iau.ir/Journal/jourm/Article/960352
جانسیز، احمد؛ اعجازی، احسان. (1400). «تحلیل روابط بین ایران و ایالات متحدۀ آمریکا از منظر موازنۀ تهدید». سیاست جهانی، 10(1)، 163-196. https://interpolitics.guilan.ac.ir/article_4789.html
چمنکار، محمدجعفر. (1387). «جایگاه خلیج‌فارس در اقتصاد انرژی آمریکا». مطالعات خاورمیانه، 15(4)، 121-144. https://cmess.sinaweb.net/article_151324.html
چمنکار، محمدجعفر. (1394). «بازتاب دکترین نیکسون بر منطقۀ خلیج‌فارس و سیاست خارجی محمدرضا پهلوی». www.iichs.ir
حاتمی، داود؛ یاری، احسان؛ حاتمی، حمیده؛ حاتمی، رضا. (1401). «بررسی علل حملۀ عراق به کویت». جغرافیا و روابط انسانی، 5(1)، 44-92. https://www.gahr.ir/article_152938.html
حقیقت‌شناس، علیرضا؛ فرجی‌راد، عبدالرضا؛ قربانی‌نژاد، ریباز. (1401). «بررسی نقش محوری ایالات متحدۀ آمریکا در منطقۀ خلیج‌فارس و تأثیر آن بر امنیت ملی ج.ا.ایران (2020-2003)»؛ سیاست جهانی، 11(2)، 241-267. https://interpolitics.guilan.ac.ir/article_5952.html
حقیقی، رضا. (1390). «ابعاد سیاسی حقوقی مداخلۀ نظامی ناتو در لیبی»؛ سیاست خارجی، 25(1)، 103-116. http://fp.ipisjournals.ir/article_9478.html
خسروی، علیرضا. (1387). «افزایش حضور اسراییل در عراق، گسترش و نفوذ». راهبرد، 16(2)، 141-176. https://rahbord.csr.ir/article_124307.html
درج، حمید؛ الیتامی‌نیا، رضا. (1398). «تبیین جایگاه راهبردی اسراییل در سیاست تسلیحاتی آمریکا در خاورمیانه»؛ مطالعات بین‌المللی، 16(1)، 103-125. https://www.isjq.ir/article_93080.html
درخشه، جلال؛ کوهکن، علیرضا. (1388). «نگاهی نو به دلیل حمایت آمریکا از اسراییل»؛ رهیافت انقلاب اسلامی، 3(10)، 91-110. http://ensani.ir/fa/article/download/182930
ذوالعین، نادر. (1371). «تأثیر وقایع عراق در توسعۀ حقوق بین‌الملل (قطع‌نامۀ روابط بین‌الملل و مداخلات بشردوستانه)»؛ تحقیقات حقوقی، 10، 191-216. https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56462.html
رجبی، محمد. (1398). «جایگاه اقلیم کردستان عراق در سیاست‌های منطقه‌ای ایالات متحدۀ آمریکا در غرب آسیا»؛ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 9(2)،27-52. https://priw.ir/article-1-841-fa.html
رسولی ثانی‌آبادی، الهام. (1392). درآمدی بر مهم‌ترین مسائل و مفاهیم نظامی استراتژیک معاصر. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
رسولی ثانی‌آبادی، الهام؛ روستایی، مجتبی. (1398). «موازنۀ تهدید و اتحاد اعراب اسراییل در برابر محور مقاومت»؛ مطالعات خاورمیانه، 26(3)، 113-134. https://cmess.sinaweb.net/article_147703.html
سلیمی‌بنی، صادق؛ کلمرزی، عبدالرضا. (1391). «ایالات متحده و بحران کویت (1991-1990م)، تکیه بر امنیت انرژی»؛ پژوهش در تاریخ، 3(4)، 3-22. https://pdtsj.ut.ac.ir/article_70683.html
سید، محمود؛ زارع، فاطمه. (1395). «مناقشات مرزی عراق با تکیه بر جنگ دوم خلیج‌فارس»؛ مطالعات روابط بین‌الملل، 9(33)، 219-249. https://sanad.iau.ir/fa/Article/1066622
صالحی، سید جواد. (1378). «سازوکارهای کنترل ارتش عراق در دورۀ حزب بعث»؛ سیاست دفاعی، 9(26-27)، 1-14. https://dpj.ihu.ac.ir/article_202999.html
فتحی خانقاه، رؤیا. (1401). «تبیین چرایی عضویت فنلاند در ناتو از منظر موازنۀ تهدید»؛ مطالعات سیاست بین‌الملل، 2(3)، 56-84. https://ipsj.iauh.ac.ir/article-1-55-fa.pdf
قادری کنگاوری، روح‌الله. (1389). «تحلیلی بر میزان کمک‌های تسلیحاتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به عراق در جنگ تحمیلی علیه ایران»؛ نگین ایران، 32، 50-70. https://defamoghaddas.ir/article
قربانی شیخ‌نشین، ارسلان؛ قدیمی، اکرم؛ حریری، رحمان. (1391). «بررسی راهبردی سیاست خارجی آمریکا در کردستان عراق و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»؛ راهبرد، 21(1)، 55-82. https://rahbord.csr.ir/article_124429.html
قربانی‌نژاد، ریباز؛ شهریور، هومان؛ پارسایی، اسماعیل. (1392). «تحلیل منابع جغرافیایی تنش در شمال‌غرب خلیج‌فارس»؛ همایش بین‌المللی خلیج‌فارس، 209-229. https://www.sid.ir/paper/881312/fa
قوام، عبدالعلی؛ نجفی سیار، رحمان. (1392). «ارتقای مفهوم مداخلۀ بشردوستانه پس از جنگ سرد در بستر نظریه‌های روابط بین‌الملل با تکیه بر مکتب انگلیسی»؛ مطالعات روابط بین‌الملل، 6(24)، 37-60. https://journals.iau.ir/article_510762.html
محمدی آگاه، سلمان. (1392). «سازوکار برقراری منطقۀ پرواز ممنوع». www.smalawyer.ir
محمدی، حمیدرضا؛ میکامه، ایمان. (1392). «تأثیر نفت بر حضور آمریکا در خلیج‌فارس»؛ پژوهش‌های دانش زمین، 45(2)، 34-52.  https://esrj.sbu.ac.ir/article_95058.html
محمدی، عقیل. (1395). «منطقۀ پرواز ممنوع در حقوق بین‌الملل با توجه به عملکرد شورای امنیت»؛ پژوهش‌های حقوقی، 15(29)، 217-244. https://jlr.sdil.ac.ir/article_23960.html
محمدی، فاطمه. (1400). «بررسی تاریخی رویکرد ایالات متحدۀ امریکا در خلیج‌فارس».  www.ipis.ir
مختاری هشی، حسین؛ نصرتی، حمیدرضا. (1389). «امنیت انرژی و موقعیت ژئوانرژی ایران»؛ ژئوپلیتیک، 6(18)، 95-124. https://journal.iag.ir/article_56952.html
مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. (1401). «اعراب و اسرائیل». www.cgie.org.ir
منتی، ایوب. (1399). «خیزش مجدد ناسیونالیسم عربی ـ عراقی در عراق (2003 ـ 2020)»؛ روابط خارجی، 12(1)، 131-161. https://journal.iag.ir/article_56952.html
میدل ایست نیوز. (2018). «نبرد تل‌عنتر؛ نقش ویژۀ نیروهای عراقی در جنگ اکتبر 1973». www.mdeast.news.com
نامی، محمدحسن؛ محمدپور، علی. (1387). جغرافیای کشور عراق با تأکید بر مسائل ژئوپلیتیک. تهران: سازمان جغرافیایی نیروی‌های مسلح.
نجفی، فیروز؛ مسعودنیا، حسین؛ امام‌جمعه‌زاده، جواد؛ نساج، حمید. (1395). «فدرالیسم و مثلث قدرت (شیعیان، کردها و سنی‌ها) در ساختار سیاسی عراق نوین»؛ جستارهای سیاسی معاصر، 7(19)، 141-163. https://politicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2377.html
نوروزی، حسین؛ جوانشیری، احمد. (1384). «شورای امنیت و مداخلۀ بشردوستانه پس از جنگ سرد»؛ مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، 69، 289-316. https://jflps.ut.ac.ir/article_12408.html
References
Abolhasan shirazi, H. & Akhound mehrizi, M. (2007). “The role of energy resources in the security of the Persian Gulf and U.S. security based on the cooperative security model”. Political Science, Islamic Azad University of Karaj, 4(7), 187–211. [In Persian]. https://www.sid.ir/FileServer/JF/6000513860706.pdf
Aminzadeh, E. (1999). “No-fly zones and the role of the UN Security Council”. Foreign Policy, 52, 1147–1159. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/425181/fa
Bagheri nejad, S. A. & Ghasemi, B. (2021). “The role of Islamic revolutionary thought and the resistance axis regarding Syria based on Stephen Walt's theory”. Management and Defense Research, 20(91), 129–103. [In Persian]. https://mdr.ihu.ac.ir/issue_2201249_2201250.html
Behzadi, M. H. (2013). “Key oil indicators of the Persian Gulf from the perspective of U. S. foreign policy”. [In Persian]. http://www.diplomatist.blogfa.com
Center for the Great Islamic Encyclopedia. (2022). “Arabs and Israel”. CGIE. [In Persian]. www.cgie.org.ir
Chamenkar, M. J. (2008). “The Persian Gulf's position in U.S. energy economics”. Middle East Studies, 15(4), 121–144. [In Persian]. https://cmess.sinaweb.net/article_151324.html
Chamenkar, M. J. (2015). “Reflections of Nixon's doctrine on the Persian Gulf and Mohammad Reza Pahlavi's foreign policy”. [In Persian]. http://www.iichs.ir
Cordesman, A. H. & Wagner, A. R. (1990). The Lessons of Modern War: The Iran-Iraq War. Westview Press.
Daraj, H., & Alitaminiya, R. (2020). “Explaining Israel's strategic position in U.S. arms policies in the Middle East”. International Studies, 16(1), 103–125 [In Persian]. https://www.isjq.ir/article_93080.html
Derakhshah, J. & Kouhkan, A. (2009). “A new look at the reasons behind U. S. support for Israel”. Islamic Revolution Perspective, 3(10), 91–110. [In Persian]. http://ensani.ir/fa/article/download/182930
Ebrahimi, N. A. (2008). “Development of the Concept of Humanitarian Intervention in International Relations”. Strategic Studies Quarterly, 10(38), 807-830. [In Persian]. https://quarterly.risstudies.org/article_1055.html?lang=en
 
Elahi, H. & Kazem nasab, J. (2017). “The Islamic Revolution of Iran: Overthrowing U. S. policies in the Persian Gulf”. Persian Gulf Studies, 3(4), 70-75. [In Persian]. https://persiangulf.iranology.ir/maghale_list.aspx?vv=302312
Esmaeili, A. (2020). “Balance of threat in the Middle East from 9/11 to the Arab Spring”. Iranian Journal of International Politics, 9(1), 1–26. [In Persian]. https://irlip.um.ac.ir/article_39866.html
Fathi khanqah, R. (2022). “Explaining Finland's NATO membership from the perspective of the balance of threat theory”. International Politics Studies, 2(3), 56–84. [In Persian]. https://ipsj.iauh.ac.ir/article-1-55-fa.pdf
Freedman, L. (1993). The Gulf War and Israeli-Palestinian Relations. Routledge.
Ghaderi Kangavari, R. (2010). “An analysis of regional and non-regional military aid to Iraq during the imposed war against Iran”. Negin Iran, 9(32), 50-70. [In Persian]. https://defamoghaddas.ir/article
Ghavam, A. & Najafi sayar, R. (2013). “Enhancing the concept of humanitarian intervention after the Cold War within the framework of international relations theories with a focus on the English school”. International Relations Studies, 6(24), 37–60 [In Persian]. https://journals.iau.ir/article_510762.html
Ghorbani nejad, R.; Shahrivar, H. & Parsaei, E. (2013). “Analyzing the geographic sources of tension in the northwestern Persian Gulf”. Persian Gulf International Conference, 209–229. [In Persian]. https://www.sid.ir/paper/881312
Ghorbani sheikhneshin, A.; Ghadimi, A. & Hariri, R. (2012). “A strategic analysis of U.S. foreign policy in Iraqi Kurdistan and its impact on Iran's national security”. Rahbord, 21(1), 55–82. [In Persian]. https://rahbord.csr.ir/article_124429.html
Haqiqatshenas, A.; Faraji rad, A. & Ghorbani nejad, R. (2022). “Examining the central role of the United States in the Persian Gulf region and its impact on the national security of the Islamic Republic of Iran (2003-2020)”. Global Politics, 11(2), 241-267. [In Persian]. https://interpolitics.guilan.ac.ir/article_5952.html
Haqiqi, R. (2011). “The political and legal dimensions of NATO's military intervention in Libya”. Foreign Policy, 25(1), 103-116 [In Persian]. http://fp.ipisjournals.ir/article_9478.html
Hatami, D., Yari, E., Hatami, H., & Hatami, R. (2022). Examining the causes of Iraq's invasion of Kuwait. Geography and Human Relations, 5(1), 44–92. [In Persian]. https://www.gahr.ir/article_152938.html
Hiro, D. (1991). The Longest War: The Iran-Iraq Military Conflict. Routledge.
Islamic Encyclopedia Center. (2022). “Arabs and Israel”. [In Persian]. http://www.cgie.org.ir
Janciz, A. & E’jazi, E. (2021). “Analyzing Iran-U.S. relations from the perspective of balance of threat (2016–2021)”. World Politics, 10(1), 163–196 [In Persian]. https://interpolitics.guilan.ac.ir/article_4789.html
Karsh, E. (2002). The Iran-Iraq War 1980–1988. Osprey Publishing.
Khosravi, A. (2008). “Increased Israeli presence in Iraq and its expansion”. Rahbord, 16(2), 141–176. [In Persian]. https://rahbord.csr.ir/article_124307.html
Marr, P. (2012). The Modern History of Iraq. Westview Press.
Menati, A. (2020). “The resurgence of Arab-Iraqi nationalism in Iraq (2003–2020)”. Foreign Relations, 12(1), 131–161. [In Persian]. https://frqjournal.csr.ir/article_125489.html?lang=en
Middle East News. (2018). “The Battle of Tel Antar: The special role of Iraqi forces in the October 1973 war”. [In Persian]. http://www.mdeast.news.com
Mohammadi agah, S. (2013). “Mechanisms for establishing no-fly zones”. [In Persian]. http://www.smalawyer.ir
Mohammadi, A. (2016). “No-fly zones in international law with reference to the UN Security Council”. Legal Research, 15(29), 217–244. [In Persian]. https://jlr.sdil.ac.ir/article_23960.html
Mohammadi, F. (2021). “A historical review of U.S. policy in the Persian Gulf”. [In Persian]. http://www.ipis.ir
Mohammadi, H. R. & Mikameh, I. (2013). “The impact of oil on U.S. presence in the Persian Gulf”. Earth Science Research Journal, 45(2), 34–52. [In Persian]. https://esrj.sbu.ac.ir/article_95058.html
Mokhtari heshi, H. & Nosrati, H. R. (2010). “Energy security and Iran's geo-energy position”. Geopolitics, 6(18), 95–124 [In Persian]. https://journal.iag.ir/article_56952.html
Najafi, F.; Masoudnia, H.; Emam-jomeh zadeh, J. & Nassaj, H. (2016). “Federalism and the power triangle (Shiites, Kurds, and Sunnis) in Iraq's new political structure”. Contemporary Political Essays, 7(19), 141–163 [In Persian]. https://politicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2377.html
Nami, M. H. & Mohammadi, A. (2008). The geography of Iraq with emphasis on geopolitical issues. Tehran: Armed Forces Geographical Organization. [In Persian].
Norouzi, H. & Javanshiri, A. (2005). “The UN Security Council and humanitarian intervention after the Cold War”. Journal of Law and Political Science Faculty, 69, 289–316. [In Persian]. https://jflps.ut.ac.ir/article_12408.html
Pashang, A. (2010). The Security Council and the end of twenty years of sanctions against Iraq. Peace IPSC. [In Persian]. www.peace-ipsc.org
Payam Azadegan. (2021). “An overview of the Baathist army of Iraq and the role of the Soviet Union in the imposed war”. [In Persian]. http://www.mfpa.ir
Pelletiere, S. C. (1992). The Iran-Iraq War: Chaos in a Vacuum. Praeger.
Rajabi, M. (2020). “The position of Iraqi Kurdistan in U.S. regional policies in West Asia”. Political Studies of the Islamic World, 9(2), 27–52. [In Persian]. https://priw.ir/article-1-841-fa.html
Rasouli saniabadi, E. & Roustaei, M. (2020). “Balance of threat and the Arab-Israeli alliance against the resistance axis”. Middle East Studies, 26(3), 113–134. [In Persian]. https://cmess.sinaweb.net/article_147703.html
Rasouli saniabadi, E. (2013). Introduction to the most important contemporary military-strategic issues. Yazd: Yazd University Press. [In Persian].
Salehi, S. J. (1999). “Mechanisms for controlling the Iraqi army during the Ba'ath era”. Defensive Policy, 9(26-27), 1–14. [In Persian]. https://dpj.ihu.ac.ir/article_202999.html
Salimi beni, S. & Kalmarzi, A. (2012). “The United States and the Kuwait crisis (1990–1991): emphasis on energy security”. Historical Research, 3(4), 3–22. [In Persian]. https://pdtsj.ut.ac.ir/article_70683.html
Sayed, M. & Zare, F. (2016). “Iraq's border disputes with its neighbors, with emphasis on the second Gulf War”. International Relations Studies. [In Persian]. https://rahbord.csr.ir/article_124307.html
Torabi, Q. & Taheri, A. (2010). “The role of oil in the foreign and security policies of the United States”. Political Studies, 3(10), 1-28. [In Persian]. https://sanad.iau.ir/Journal/jourm/Article/960352
Zol’ain, N. (1992). “The impact of the events in Iraq on the development of international law (Resolutions on international relations and humanitarian interventions)”. Legal Research Quarterly, 1(10), 191-216. [In Persian]. https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56462.html