بررسی آثار عناصر مذهبی – هویتی بر هویت ملی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسالمی، تهران، ایران.

چکیده

از مهم‌ترین عناصر هویت ملی ایرانی دو عنصر اسلام شیعی و ایرانیت‌اند. اسلام شیعی از عوامل هویت‌یابی ایرانیان در برابر عثمانی‌ها و اعراب بوده و عنصر ایرانیت نیز که شامل اقوام ایرانی، خرده‌فرهنگ‌ها، تمدن، آیین‌ها و میراث فرهنگی است، در انسجام ملی نقش مهمی داشته است. از این‌رو، ایجاد توازن میان این عناصر برای دولت‌مردان ایران اهمیت فراوان دارد. با استقرار جمهوری اسلامی، تصمیم‌گیرندگان نظام عنصر هویتی- مذهبی را مهم‌ترین عامل هویت‌یابی دانستند و سایر عناصر را در درجۀ دوم اهمیت قرار دادند. این اولویت‌بندی و محدود ساختن هویت ایران در قالب اسلام شیعی می‌تواند برای ملت ایران، به‌ویژه در مرزها، چالش‌های هویتی و امنیتی ایجاد کند. از پیامدهای این سیاست رشد هویت‌های فروملی چون هویت‌های مذهبی، قومی و محلی است که برای ارتقای جایگاه خود، به سیاست شناسایی و اعتباربخشی روی می‌آورند. یکی از راه‌های پیگیری خواسته‌های قومی، تمرکز بر سیاست شناسایی حداقلی یا اعتباربخشی است که بر ویژگی‌های خاص فرهنگ‌ها و کثرت‌گرایی فرهنگی در جامعۀ ملی تأکید دارد. فرضیۀ پژوهش این است که اولویت دادن به عنصر هویتی- مذهبی از سوی حکومت مرکزی، با نادیده گرفتن هویت ملی، انسجام ملی را تضعیف و قومیت‌ها را به پیگیری سیاست شناسایی حداکثری و تحرکات گریز از مرکز تحریک کرده و بستر دخالت کشورهای رقیب را از طریق تبدیل توان قومیت‌های ناراضی به مسئله‌ای ژئوپلیتیک فراهم کرده است. پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با ابزار کتابخانه‌ای و اینترنتی انجام شده است. هدف تحقیق بررسی تأثیر اولویت‌یابی عنصر مذهبی- هویتی بر عملکرد هویتی قومیت‌های ایران و ارائۀ راهکارهایی برای به رسمیت شناختن حقوق قومی در کنار تقویت هویت ملی است. برای این منظور، از نظریۀ سیاست شناسایی اکسل هونت استفاده شده که سه حوزۀ هویت‌ساز عشق، حقوق و همبستگی را مبنای شناسایی دانسته و بر پذیرش تفاوت‌های فردی، قومی، فرهنگی و مذهبی تأکید دارد. از دیدگاه او، نادیده گرفتن این حوزه‌ها منجر به واگرایی و تضعیف انسجام ملی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

 
احمدی، حمید. (1376). «قومیت و قوم‌گرایی در ایران؛ افسانه یا واقعیت؟» اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 115-116، 60-73. http://noo.rs/11V8D
افتخاری‌، اصغر. (1379). «امنیت‌ در حال‌ گذار؛ تحول‌ معنای‌ امنیت‌ در قرن‌ بیست‌ و یکم‌»؛ مطالعات راهبردی، 3(10)، 8-27. https://quarterly.risstudies.org/article_1113.html
امامی، سید مجید. (1392). «از جامعه‌شناسی تاریخی ایران تا نظریۀ سیاستی پیشرفت (توسعه)؛ نقش پارادایم ماهیت‌گرا در ترسیم الگوی اسلامی - ایرانی هویت ملی»؛ مطالعات ملی، 14(56)، 3-34. https://www.rjnsq.ir/article_97304.html
برتون، رولان. (1380). قوم‌شناسی سیاسی. ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ امیدی آوج، مریم. (1388). «ارتباط بین پراکندگی اقوام ایرانی و امنیت مرزها»؛ فصلنامۀ بین‌المللی ژئوپلیتیک، 5(14)، 48-71. https://journal.iag.ir/article_57026.html
ترابی، یوسف؛ مجیدی، یوسفعلی. (1394). «بررسی چگونگی مدیریت شکاف‌های قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران»؛ پژوهش‌های راهبردی سیاست، 3(11)، 9-29. https://qpss.atu.ac.ir/article_970.html
حاجیانی، ابراهیم. (1391). «هویت ایرانی- اسلامی و امنیت پایدار جمهوری اسلامی»؛ فصلنامۀ آفاق امنیت، 5(14)، 129-150. https://ps.ihu.ac.ir/article_200404.html
حافظ‌نیا، محمدرضا. (1381). جغرافیای سیاسی ایران. تهران: سمت.
رضازاده، اکبر؛ بایندور، ولی‌الله. (1396). «قومیت‌ها و تأثیر آن‌ها بر امنیت ملی»؛ دانش انتظامی لرستان، 5(3)، 142-167.
رضازاده، زهره؛ شاطری، مفید؛ راستی، عمران. (1394). «اقدامات توسعه‌ای و نقش آن در تأمین امنیت پایدار مناطق مرزی؛ مطالعۀ موردی: کمربند سبز دشت خوشاب، مرز خراسان جنوبی با افغانستان»؛ مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 9(1)، 49-72. https://doi.org/10.22034/fakh.2015.14606
رضایی، علی‌رضا. (1385). تبیین وضعیت قومیت در جامعۀ ایران. کمیسیون اجتماعی دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
رضوی آل‌هاشم، بهراد؛ کاظمی، علی؛ رضوی، بهروز. (1388). «هویت‌های قومی، انسجام اجتماعی و امنیت ملی»؛ کتاب ماه علوم اجتماعی، 16، 16-23. http://noo.rs/cLtWG
زیادی، کرامت‌اله؛ سعیدی رضوانی، نوید؛ بقال صالح‌پور، لیلا. (1389). «سنجش درجۀ توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی به روش (HDI)»؛ مدیریت بهره‌وری (فراسوی مدیریت)، 3(12)، 75-95. https://sid.ir/paper/181895/fa
سند مؤلفه‌های هویت ملی ایرانیان. (1386). تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
سیدامامی، کاووس. (1391). «گوناگونی فرهنگی و ضرورت پاسداری از آن»؛ مطالعات فرهنگ - ارتباطات، 13(20)، 169-191. https://sid.ir/paper/213455/fa
صادقی، علی‌رضا. (1392). «دانش چندفرهنگی و ارتقای سبک زندگی در ایران»؛ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 4(13)، 111-124. https://doi.org/10.22054/qccpc.2013.6087
صفوی، سید یحیی؛ علی‌پور، عباس؛ حیدری، جهانگیر. (1396). «نقش اقوام در انسجام و تحکیم قدرت ملی»؛ مطالعات راهبردی ناجا، 2(4)، 109-135. https://ensani.ir/fa/article/download/579696
عادلی، علی؛ فتحی، سروش؛ پیراهری، نیر. (1397). «تحولات قومی در مرزهای ایران قبل و بعد از جنگ تحمیلی: ابعاد و راهکارها». فصلنامۀ جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 8(31)، 31-54. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22286462.1397.8.3.24.5
عبداللهی، محمد؛ قادرزاده، امید. (1382). «فاصلۀ قومی و عوامل مؤثر بر آن در ایران». علوم اجتماعی، 10(24)، 1-36. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17351162.1382.10.24.1.0
فکوهی، ناصر؛ آموسی، مجنون. (1388). «هویت ملی و هویت قومی در کردستان ایران (مطالعۀ موردی معیشت اقتصادی و تعلق‌های هویتی نزد جوانان شاغل در اقتصاد غیررسمی پیرانشهر)»؛ پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، 2، 49-75. https://sid.ir/paper/144754/fa
قاسمی، علی‌اصغر؛ ابراهیم‌آبادی، غلامرضا. (1390). «نسبت هویت ملی و وحدت ملی در ایران». فصلنامۀ علمی راهبرد، 20(2)، 107-138. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.10283102.1390.20.2.3.0
قربی، سید محمدجواد؛ حیدری، منصور. (1395). «مؤلفه‌های قدرت نرم ایران در سند مؤلفه‌های هویت ملی ایرانیان (مطالعۀ ارزش‌های فرهنگی)»؛ مطالعات قدرت نرم، 6(2)، 46-64. https://www.spba.ir/article_45006.html
کاستلز، مانوئل. (1389). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ: قدرت هویت (جلد 2). ترجمۀ افشین خاکباز، احد علیقلیان و حسن چاووشیان، تهران: طرح نو.
کاویانی، مراد. (1389). ناحیه‌گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
کدی، نیکی. آر.؛ نوریس، پیپا و دیگران. (1388). جامعه‌شناسی سیاسی شکاف‌های اجتماعی (بررسی‌های موردی). نگارش و برگردان پرویز دلیرپور و علی‌رضا سمیعی‌اصفهانی، تهران: نشر کویر.
کریمی‌پور، یدالله؛ محمدی، حمیدرضا. (1388). ژئوپلیتیک ناحیه‌گرایی و تقسیمات کشوری. تهران: نشر انتخاب.
گل‌محمدی احمد. (1381). جهانی شدن، فرهنگ، هویت. تهران: نشر نی.
محمدی، آیت. (1391). سیری در تاریخ سیاسی کرد (به ‌انضمام پیشینۀ تاریخی کردهای قم). تهران: پرسمان.
مؤمنی، مهدی؛ قهاری، غلامرضا. (1392). «تحلیلی بر وضعیت توسعه‌‌یافتگی شهرستان‌‌های استان فارس»؛ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3(9)، 53-66. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_23.html
نجفی، موسی. (1389). هویت ملی ایرانیان و انقلاب اسلامی ایران. تهران: زمان نو.
هاگت، پیتر. (1393). جغرافیا: ترکیبی نو (جلد دوم). ترجمۀ شاپور گودرزی‌نژاد، تهران: سمت.
هدایتی، سید هاشم. (1384). «مشارکت اقلیت‌های قومی در توسعۀ سیاسی»؛ در مجموعه مقالات همایش سیاست‌ها و مدیریت برنامه‌های رشد و توسعه در ایران، تهران - اسفند 1382: سیاست‌های توسعۀ اجتماعی. جلد 3، 313-328. تألیف غلامحسین فیروز، تهران: انتشارات مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
References
Abdollahi, M. & Ghaderzadeh, O. (2004). "Ethnic distance and the factors affecting it". Social Sciences, 10(24), 1-36. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17351162.1382.10.24.1.0
Adeli, A.; Fathi, S. & Pirahari, N. (2018). "Ethnic changes in the boundaries of Iran before and after the imposed war: dimensions and solutions". Geography (Regional Planning), 8(31), 31-54. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22286462.1397.8.3.24.5
Ahmadi, H. (1997). "Ethnicity and ethnicity in Iran; myth or reality?" Political-Economic Information, 115-116, 60-73.  [In Persian]. http://noo.rs/11V8D
Alizadeh, N. (2017). "The Impact of Ethnic, Religious, Geographic and Economic Factors on the Income Inequality in Iran". Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 245-263.
Anderson, D. Y. & Hayes, C. L. (1996). Gender, Identity, and Self-Esteem: A New Look at Adult Development. New York: Springer Pub Co.
Breton, R. J. (2001). Political Ethnography. Translated by Fakouhi, N., Tehran: Ney Pub. [In Persian].
Brewer, M. B. & Brown, R. J. (1998). “Intergroup relations. In The Handbook of Social Psychology”, 4th ed., Edited by Gilbert, D. T; Fiske, S. T. & Lindzey, G. 55-94. Boston: McGraw-Hill.
Castells, M. (2010). The Information Age: Economy, Society, and Culture: The Power of Identity (Vol. 2). Translated by Khakbaz, A.; Aliqolian, A. & Chavushian, H., Tehran: Tarh-e No. [In Persian].
Eftekhari, A. (2001). "Security in transition: The evolution of the meaning of security in the 21st century". Strategic Studies Quarterly, 3(10), 8-27. [In Persian]. https://quarterly.risstudies.org/article_1113.html?lang=en
Emami, S. M. (2013). "Historical sociology of Iran & the policy theory of development; Role of essential approach at construction of Islamic-Iranian model of national identity". National Studies Journal, 14(56), 3-34. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735059.1392.14.56.1.1
Fakouhi, N. & Amousi, M. (2009). "National and ethnical identity in Kurdistan; Case study of economical earning and identity belonging among the working youth in the informal economy of Piranshahr". Youths, Culture and Society Research, 2, 49-75. [In Persian]. https://sid.ir/paper/144754/en
Fraser, N. (2003). "Social justice in the age of identity politics: Redistribution, recognition and participation". In Fraser, N. & Honneth, A.  (Eds.). Redistribution or recognition? A political-philosophical exchange. 7-109. New York: Verso. https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=243854
Ghasemi, A. A. & Ebrahimabadi, Gh. (2011). "Relationship between national identity and national unity in Iran". Strategy, 20(2), 107-138. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.10283102.1390.20.2.3.0
Ghorbi, S. M. J. & Heidari, M. (2016). "Iran's soft power components in the document of Iranian national identity components (The study of cultural values)". Soft power Studies, 6(2), 46-64. [In Persian]. https://www.spba.ir/article_45006.html?lang=en
Golmohammadi, A. (2002). Globalization, Culture, Identity. Tehran: Ney Pub. [In Persian].
Hafeznia, M. R. (2002). Political Geography of Iran. Tehran: Samt Pub. [In Persian].
Hagget, P. (2003). Geography a modern synthesis. Vol. 2, Translated by Goudarzinejad, Sh., Tehran: Samt Pub. [In Persian].
Hajiani, I. (2012). "Iranian-Islamic identity and sustainable security of the Islamic Republic". Security Horizons, 5(14), 129-150. [In Persian]. https://ps.ihu.ac.ir/article_200404.html?lang=en
Hedayati, S. H. (2005). “Participation of Ethnic Minorities in Political Development”. In Proceedings of the Conference on Policies and Management of Growth and Development Programs in Iran, Tehran- March 2003: Social Development Policies. Vol. 3, 313-328. Edited by Gholamhossein Firouz, Tehran: The Higher Institute of Management and Planning Education and Research Press. [In Persian].
Hoffmeyer-Zlotnik, J. H. P. & Warner, U. (2010). "The Concept of Ethnicity and its Operationalization in Cross-national Social Surveys". Metodološki Zvezki, 7(2), 107-132. http://dx.doi.org/10.51936/xshf8883
Honneth, A. (1996). The Struggle for Recognition, The Moral Grammar of Social Conflicts. Translated by Anderson, J., Massachusetts: The MIT Press Cambridge.
Karimipour, Y. & Mohammadi, H. (2009). Regionalism Geopolitical & Civil Divisions. Tehran: Entekhab Pub. [In Persian].
Kaviani, M. (2010). Regionalism in Iran in Terms of Political Geography. Tehran: Institute for Strategic Studies. [in Persian].
Keddie, N. R.; Norris, P. et al. (2009). Political Sociology of Social Divides (Case Studies). Written and translated by Delirpour, P. & Samii-Esfahani, A., Tehran: Kavir Pub. [In Persian].
Mohammadi, A. (2011). A Journey through Kurdish Political History (Including the Historical Background of the Kurds of Qom). Tehran: Porseman Pub. [In Persian].
Momeni, M. & Ghahari, Gh. (2013). “An analysis of the development status of Fars province counties”. Regional Planning, 3(9), 53-66. [In Persian]. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_23.html?lang=en
Najafi, M. (2010). Iranian National Identity and the Islamic Revolution of Iran. Tehran: Zaman-e No. [In Persian].
O’Brien, T (2013P), "Awakening to Recovery and Honneth's Theory of Recognition". Adult Learner: The Irish Journal of Adult and Community Education, 59-74. https://eric.ed.gov/?id=EJ1016080
Pilapil, R. (2011). "Paychologization of injustice? On Axel Honneth’s theory of recognitive justice", Ethical Perspectives. 18(1), 76-106. http://dx.doi.org/10.2143/EP.18.1.2066214
Pishgahi fard, Z. & Omidi avaj, M. (2009). "Relationships between scattered Iranian nations and border security". Geopolitics Quarterly, 5(14), 48-71. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17354331.1388.5.14.3.6
Rezazadeh, A. & Bayndor, V. (2017). "Ethnicities and their impact on national security". Lorestan Police Science, 5(3), 142-167. [In Persian].
Rezazadeh, Z.; Shateri, M. & Rasti, O. (2015). "Expansion actions and its role in providing permanent security of frontier localities; Case study: the green belt of Dashte Khoshab / South Khorasan border with Afghanistan". Journal of Socio-Cultural Studies of Khorasan, 9(1), 49-72. [In Persian]. https://doi.org/10.22034/fakh.2015.14606
Sadeghi, A. (2013). "Multicultural knowledge and promoting lifestyles in Iran". Counseling Culture and Psycotherapy, 4(13), 111-124. [In Persian]. https://doi.org/10.22054/qccpc.2013.6087
Safavi, S. Y.; Alipour, A. & Heydari, J. (2017). "The role of ethnic groups in the cohesion and consolidation of national power". NAJA Strategic Studies, 2(4), 109-135. [In Persian]. https://ensani.ir/fa/article/download/579696
Seyedemami, K. (2013). "Cultural diversity and the need to safeguard it. Journal of culture". communication studies, 13(20), 169-191. [In Persian]. https://sid.ir/paper/213455/en
Taylor, C. (1994). The Politics of Recognition. Multiculturalism: Examining.
Torabi, Y. & Majidi, Y. A. (2015). "Managing the ethnic gaps in Kordestan of Iran". Political Strategic Studies, 3(11), 9-29. [In Persian]. https://qpss.atu.ac.ir/article_970.html?lang=en
Wendt, A. (1999). Social Theory of International Politics. UK: Cambridge University Press.
Ziadi, K.; Saeidi rezvani, N. & Baghal salehpour, L. (2010). "Measuring the degree of development in East Azerbaijan towns based on human development index (HDI)". Productivity management (Beyond Management), 3(12), 75-95. [In Persian]. https://sid.ir/paper/181895/en

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 اردیبهشت 1404
  • تاریخ بازنگری: 26 اردیبهشت 1404
  • تاریخ پذیرش: 30 اردیبهشت 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار