تحلیل گفتمان هویتی در سیاست‌گذاری خارجی؛ مقایسۀ ایران و ترکیه در بحران سوریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 پژوهشگر ،گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه،مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه،تهران ،ایران

10.22126/mps.2025.12210.1065

چکیده

با روی کار آمدن حکومت الجولانی در سوریه شاهدیم که نگاه به امر هویت اهمیت فراوانی یافته است. در کنار این امر، حضور ایران و ترکیه به‌عنوان دو بازیگر هویت‌مند جدال‌گرا در این منطقه سبب شده تا نقش هویت در شکل‌گیری منازعات سیاسی میان‌رودان مهم باشد. با توجه به موارد مذکور، در پژوهش حاضر می‌توان این پرسش اصلی را مطرح کرد که مؤلفه‌های هویتی چگونه در رقابت ایران و ترکیه در بحران سوریه نقش‌آفرینی کرده‌اند. در این پژوهش تلاش شده تأثیر هویت‌های ایدئولوژیک و قومی- مذهبی بر سیاست خارجی ایران و ترکیه در قبال سوریه و بررسی چگونگی بازتاب این رقابت در ساختار امنیتی و ژئوپلیتیک منطقۀ میان‌رودان تحلیل شود. نگارندگان با استفاده از روش پژوهش کیفی در پی به آزمون گذاردن این فرضیه است که تضاد در هویت‌های جمهوری اسلامی ایران و ترکیه یکی از عوامل مؤثر در تعمیق رقابت و افزایش بی‌ثباتی در سوریه و منطقه بوده است. نتیجه آنکه مؤلفه‌های هویتی نقش اساسی و گیرا در جهت‌دهی به رفتار و سیاست خارجی ایران و ترکیه در بحران سوریه ایفا کرده است. برخلاف تحلیل‌هایی که تنها بر منافع ژئوپلیتیکی یا اقتصادی تأکید دارند، این مطالعه نشان می‌دهد که هویت‌های ایدئولوژیک، مذهبی و تاریخی، چارچوب ادراکی تصمیم‌گیران دو کشور را شکل داده و در انتخاب راهبردها و ائتلاف‌ها بسیار اثرگذار بوده است. ترکیه با تکیه بر هویت سنی و تمایلات نئوعثمانی، به حمایت از گروه‌های سنی مخالف دولت اسد پرداخته، در حالی که ایران با رویکردی شیعی و گفتمان مقاومت، از دولت اسد و نیروهای همسو حمایت کرده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

منابع
چوپانی نجف‌آبادی، حمید؛ رضایی فرامانی، رسول. (1401). «انگاره‌های هویتی و سیاست خارجی ترکیه در جنگ داخلی سوریه»؛ فصلنامۀ علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 28(118)، 115-138. http://ca.ipisjournals.ir/article_696791.html
درج، حمید؛ التیامی‌نیا، رضا. (1399). «تحلیل سازه‌انگارانۀ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات سیاسی یمن»؛ پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 9(32)، 200-219. https://www.roir.ir/article_120927.html
رسولی ثانی‌آبادی، الهام؛ اعرابی، زهره. (1403). «بررسی «دیگری» در سیاست خارجی چین: با تأکید بر اسناد امنیت ملی این کشور (۲۰۲۲-۲۰۱۴)». فصلنامۀ سیاست خارجی، 38(2)، 91-122. http://fp.ipisjournals.ir/article_710529.html
رمضان‌زاده، عبدالله؛ جوکار، محمدصادق. (1389). «هویت از منظر سازه‌انگاری متعارف و رادیکال»؛ فصلنامۀ سیاست، 40(3)، 133-150. https://jpq.ut.ac.ir/article_29566.html
متقی، ابراهیم؛ سعیدی، ابراهیم. (1394). «بررسی سیاست خارجی ایران در قبال بحران سوریه»؛ پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، 6(24)، 1-31. https://journals.iau.ir/article_526283.html
متقی، ابراهیم؛ کاظمی، حجت. (1386). «سازه‌انگاری، هویت، زبان و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»؛ فصلنامۀ سیاست، 37(4)، 209-237. https://jpq.ut.ac.ir/article_19248.html
مجتهدی زنجیرآباد، ابوالقاسم؛ عیوضی، محمدرحیم. (1397). «بررسی نظریۀ سازه‌انگاری در حوزۀ مطالعاتی روابط بین‌الملل و لزوم به‌کارگیری آن در راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»؛ راهبرد، 27(89)، 177-205. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.10283102.1397.27.4.7.7
مجیدی، محمدرضا؛ عظیمی اعتمادی، محسن. (1394). «دیدگاه‌های نظری دربارۀ نقش هویت در سیاست بین‌الملل»؛ فصلنامۀ سیاست، 45(1)، 209-227. https://doi.org/10.22059/jpq.2015.54431
محمدی، احسانه؛ حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1397). «هویت، قدرت و امنیت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: یک چارچوب نظری»؛ پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 13(2)، 33-64. https://www.ipsajournal.ir/article_344.html
مسعودنیا، حسین؛ ابراهیمی، شهروز؛ درج، حمید. (1397). «واکاوی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران سوریه: چالش‌ها و پیامدها»؛ مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 8(28)، 125-146. https://sspp.iranjournals.ir/article_33909.html
مشیرزاده، حمیرا. (1384). «گفت‌وگوی تمدن‌ها از منظر سازه‌انگاری»؛ فصلنامۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، 25(63)، 169-201. https://jflps.ut.ac.ir/article_11222.html
مشیرزاده، حمیرا. (1394). «احیای حوزۀ تحلیل سیاست خارجی: تحلیلی چندمتغیره»؛ پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 10(3)، 139-171. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735790.1394.10.3.4.9
مقصودی، مجتبی. (1380). «قومیت‌ها و هویت فرهنگی ایران»؛ نامۀ پژوهش، 10(22-23)، 209-232. https://ensani.ir/fa/article/download/280985
References
Awaad, A. F. (2024), "Iranian Saudi rivalry over the regional role … Syria as a model". Review of Economics and Political Science, 9(6), 494-512. https://doi.org/10.1108/REPS-07-2019-0094
Buheji, M., & Mushimiyimana, E. (2025). “Re-Engineering Coexistence in Syria-A Comparative Study”. International Journal of Advanced and Multidisciplinary Social Science, 10(1), 1-11. https://article.sapub.org/10.5923.j.jamss.20251001.01.html
Bunde, T. (2025). “Zeitenwende as a foreign policy identity crisis: Germany and the travails of adaptation after Russia’s invasion of Ukraine”. The British Journal of Politics and International Relations, https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/13691481241311568
Choopani, H. & Rezai Faramani, R. (2022).“ Identical –notions and Turkey's Foreign Policy towards the Syrian Civil War”. Journal of Central Asia and The Caucasus Studies, 28(118), 115-138. [In Persian]. http://ca.ipisjournals.ir/article_696791.html?lang=en
Dorj, H. & Eltiaminia, R. (2020). “Constructivist analysis of the foreign policy of the Islamic Republic of Iran in relation to the political developments in Yemen”. Islamic Revolution Research, 9(1), 200-219. [In Persian]. https://www.roir.ir/article_120927.html?lang=en
Kešeljević, A.; Spruk, R. (2024). “Estimating the effects of Syrian civil war”. Empir Econ, 66, 671–703. https://doi.org/10.1007/s00181-023-02470-2
Kirmanj, S. (2020). “The Syrian Conflict: Regional Dimensions and Implications”. Journal of International Studies, 10, 57-75. https://e-journal.uum.edu.my/index.php/jis/article/view/7948
Maghsoudi, M. (2001). “Ethnicities and Cultural Identity of Iran”. Research Journal, 10(22-23), 209-232. [In Persian]. https://ensani.ir/fa/article/download/280985
Majidi, M. R. & Azimi Etemadi, M. (2015). “Theoretical perspectives on the role of identity in international politics”. Political Quarterly, 45(1), 209-227. [In Persian]. https://doi.org/10.22059/jpq.2015.54431
Massoudnia, H.; Shahrooz Ebrahimi, S. E. & Dorj, H. (2018). “Examination of the Islamic Republic of Iran's foreign policy towards the Syrian crisis: Challenges and Consequences”. Strategic Studies of Public Policy, 8(28), 125-146. [In Persian]. https://sspp.iranjournals.ir/article_33909.html?lang=en
Mohammadi, E. and Hajiyousefi, A. M. (2018). “Identity, Power and Security in Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran: a Theoretical Framework”. Research Letter of Political Science, 13(2), 33-64. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735790.1397.13.2.2.6
Mojtahedi Zanjirabad, A. & Eyazi, M. R. (2019). “The Study of Constructivism Theory in the Field of Studying International Relations and its Necessity to Apply in the Foreign Policy Strategy of the Islamic Republic of Iran”. Strategy, 27(4), 177-205. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.10283102.1397.27.4.7.7
Moshirzadeh, H. (2005). “Dialogue between Civilizations from a Structuralist Perspective”. Jpurnal of the Faculty of Law and Political Sciences, 25(63), 169-201. [In Persian]. https://jflps.ut.ac.ir/article_11222.html?lang=en
Moshirzadeh, H. (2015). “Revival of Foreign Policy Analysis: a multi variable analysis”. Research Letter of Political Science, 10(3), 139-171. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735790.1394.10.3.4.9
Motaghi, E. & Kazemi, H. (2007). “Constructivism, identity, language and foreign policy of islamic republic of iran”. Political Quarterly, 37(4), 209-237. [In Persian]. https://jpq.ut.ac.ir/article_19248.html?lang=en
Motaghi, E. & Saeidi, E. (2015). “Study Iran's foreign policy Toward Syria's crisis”. Journal of Political and International Research, 6(24), 1-32. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article_526283.html
Ramazanzadeh, A. & Jokar, M. S. (2010). “Identity on Modern and Radical Costructivism”. Political Quarterly, 40(3), 133-150. [In Persian]. https://jpq.ut.ac.ir/article_29566.html?lang=en
Rasouli Saniabadi, E. & Arabi, Z. (1403). “Examining the “Other” in China’s Foreign Policy: Emphasizing the Country’s National Security Documents (2014-2022)”. Foreign Policy Quarterly, 38(2), 91-122. [In Persian]. http://fp.ipisjournals.ir/article_710529.html
Sandano, I. A. & Behan, R. A. (2023). “Change in Turkish Foreign Policy towards the Middle East”. Progressive Research Journal of Arts & Humanities, 5(1), 63-71. https://doi.org/10.51872/prjah.vol5.Iss1.256
Şenyurt, S. E. (2024). “Türkiye and Us Relations in the Context of the Syrian Civil War”. Avrasya Sosyal Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 11(1), 354-378. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/83045/1412085
Taşdemir, K, D. & İşyar, Ö. G. (2025). “Iran’s Defensive Policy in Assad’s Syria: Proxy War”. TESAM Akademi Dergisi, 12(1), 43-65. https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1474611
Yetim, M., & Telci, İ. N. (2022). “Another “Third Way” to Narrate the Existing Alliances in the Middle East: Turkey-Qatar, Saudi Arabia-UAE, and Iran-Syria”. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 25(3), 484–505. https://doi.org/10.1080/19448953.2022.2143841
Yıldırım, K. E. & Ercan, M. (2025). “Geopolitical and Strategic Analysis of the Syrian Problem After Regime Change”. Akademik Hassasiyetler, 12(27), 616-631. https://doi.org/10.58884/akademik-hassasiyetler.1635269

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 خرداد 1404
  • تاریخ بازنگری: 13 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 13 خرداد 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار