تحلیل چالش‌های زیست‌محیطی ایران بر اساس نظریۀ حوزۀ عمومی هابرماس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی.دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشیارگروه علوم سیاسی وروابط بین الملل دانشکده علوم اجتماعی .دانشگاه رازی کرمانشاه

3 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی.دانشکده علوم اجتماعی.دانشگاه رازی کرمانشاه

10.22126/mps.2025.12131.1059

چکیده

بحران‌های زیست‌محیطی از جمله کمبود منابع آب، آلودگی هوا، فرسایش خاک، ریزگردها و فرونشست زمین، چالش‌های اساسی توسعۀ پایدار در ایران به شمار می‌آیند. این مسائل نه‌تنها زیست‌بوم طبیعی کشور را تهدید می‌کنند، بلکه پیامدهای گسترده‌ای بر سلامت عمومی، امنیت اجتماعی و کیفیت زندگی شهروندان داشته‌اند. اگرچه عوامل طبیعی مانند خشک‌سالی و تغییرات اقلیمی در شدت این بحران‌ها نقش دارند، بخش عمده‌ای از آن‌ها به ضعف ساختاری در مدیریت منابع طبیعی، نبود شفافیت در سیاست‌گذاری و فقدان سازوکارهای مشارکت جمعی بازمی‌گردد. ظهور جنبش‌های زیست‌محیطی در اوایل دهۀ ۱۹۶۰، پاسخی به نگرانی‌های جهانی دربارۀ تخریب منابع طبیعی، افزایش آلودگی و رشد مصرف‌گرایی بود. این جنبش‌ها در دهه‌های بعدی شتاب گرفتند؛ زیرا کسب اطلاعات محیط‌زیستی نخستین گام در مسیر پایداری و از شروط اساسی بقای آیندۀ بشر تلقی می‌شود. درک اصول شناخت محیط‌زیست و زندگی بر اساس آن، زمینۀ شکل‌گیری مطالبات عمومی برای حفاظت از محیط‌زیست را فراهم می‌کند. این پژوهش با تکیه بر نظریۀ حوزۀ عمومی هابرماس و با رویکرد توصیفی- تحلیلی، نقش نهادهای اجتماعی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و جامعۀ مدنی را در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی ایران بررسی می‌کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که فقدان حوزۀ عمومی مستقل و گفتمان‌محور، همراه با ضعف مشارکت عقلانی شهروندان، منجر به کاهش سرمایۀ اجتماعی در این حوزه شده است. در پایان، بر بازسازی حوزۀ عمومی، تقویت نهادهای مدنی، دسترسی آزاد به اطلاعات و شکل‌گیری ارادۀ جمعی تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

احمدی، بابک. (1380). مدرنیته و اندیشۀ انتقادی. تهران: نشر مرکز.
ایرنا. (1398). «خشک‌‌سالی، تأمین آب و مسئلۀ فرونشست زمین»؛ https://irna.ir/xjvvh6
ایسنا. (1397). «خطوط ریلی که در شرایط بحران فرونشست قرار دارند»؛ https://www.isna.ir/xd3VnC
بشریه، حسین. (1380). تاریخ اندیشۀ سیاسی در قرن بیستم. تهران: نشر نی.
درویش، محمد (1402، 14 آذر). «پشت‌پردۀ تلخ آلودگی هوا در ایران»؛ https://akharinkhabar.ir
رضا، حاجی‌کریم. (1402، 4 بهمن). «ایران در فهرست ده کشور آسیب‌پذیر دنیا در حوزۀ آب»؛ گفت‌وگوکننده: ریحانه جولایی، روزنامۀ شرق، شمارۀ 4757، 5. https://www.magiran.com/article/4485436
رنجبر حیدری، وحید؛ جمشیدی، ابراهیم. (1395). «بررسی مفهوم امنیت زیست‌محیطی با نگاهی به چالش‌های امنیت زیست‌محیطی ایران»؛ راهبرد اجتماعی فرهنگی، 5(4)، 199-231. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22517081.1395.5.4.9.0
ساتن، فیلیپ دبلیو. (1397). درآمدی بر جامعه‌شناسی محیط‌زیست. ترجمۀ صادق صالحی، تهران: نشر سمت.
سیمبر، رضا؛ ملکی، آزیتا. (1398). «حکمرانی ملی و بین‌المللی محیط‌زیست: رویکردها، تعارض‌ها و راهکارها»؛ پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 9(4)، 7-46. https://www.iisajournals.ir/article_107000.html
کاویانی‌راد، مراد. (1392). مجموعه مقالات اکولوژی سیاسی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
کبویستو، پیتر. (1380). اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
لیلین، دیوید. (2018). «تخریب محیط‌زیست و نابودی حیات‌وحش در ایران»؛ شورای آتلانتیک. https://www.atlanticcouncil.org/wp-content/uploads/2018/06/david-laylin-translation.pdf
محمودی، حسین؛ ویسی، هادی. (1384). «ترویج و آموزش محیط‌زیست رهیافتی در حفاظت اصولی از محیط‌زیست»؛ علوم محیطی، 2(8)، 57-64. https://envs.sbu.ac.ir/article_96952.html
مدنی، کاوه. (1393). «بحران آب، ابعاد، ریشه‌ها و راه‌حل‌ها»؛ فصلنامۀ مهندس مشاور، 65، 7. https://www.magiran.com/p1342861
نصیری حامد، رضا. (1389، 31 فروردین). «هابرماس و حوزۀ عمومی»؛ روزنامۀ رسالت، شمارۀ 6964، 18. https://www.magiran.com/article/2072673
وبستر، فرانک. (1390). انقلاب اطلاعات، امنیت و فناوری‌های جدید. ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
هابرماس، یورگن. (1381). «سیطرۀ عمومی»؛ ترجمۀ هاله لاجوردی، ارغنون، 20، 265-278. http://noo.rs/a8bzb
هابرماس، یورگن. (1384). دگرگونی ساختاری حوزۀ عمومی. ترجمۀ جمال محمدی، تهران: نقد افکار.
بیچرانلو، عبدالله. (1401). «بایسته‌ها و اقتضائات مواجهۀ سینمای ایران با محیط‌زیست»؛ مطالعات راهبردی هنر، ۱(۱)، ۱۱–۳۴. https://ssa.ricac.ac.ir/article_168035.html
ریاحی، وحید؛ دهقانی، فرهاد؛ جوان، ندا. (۱۳۹۵). «تحلیل دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش و حفاظت از محیط‌زیست نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: رضوان‌شهر)»؛ انسان و محیط‌زیست، ۱۴(۴)، ۶۷–۷۸. https://sanad.iau.ir/Journal/he/Article/848425
References
Ahmadi, B. (2001). Modernity and Critical Theory. Tehran: Markaz Pub. [In Persian].
Bashriyeh, H. (2001). A history of Political thought in the twentieth century. Tehran: Ney Pub. [In Persian].
Bicharanlou, A. (2023). “Necessities of Iranian Cinema's Encounter with the Environment”. Strategic Studies of Art, 1(1), 11–34. [In Persian]. https://ssa.ricac.ac.ir/article_168035.html?lang=en
Boyte, H. C. (1995). “Beyond Deliberation: Citizenship as Public Work”. The Good Society, 5(2), 15-19. https://www.jstor.org/stable/i20710678
Darvish, M. (2023, December 5). “The bitter background of air pollution in Iran”. [In Persian]. https://akharinkhabar.ir
Habermas, J. (2002). “The concept of the public sphere". Lajvardi, H. (Trans.), Arghanoon Journal, 20, 265–278. [In Persian].
Habermas, J. (2005). The structural transformation of the public sphere. Mohamadi, J. (Trans.), Tehran: Naghd-e Afkar Pub. [In Persian].
Haji Karim, R. (2024, 24 January). “Iran on the list of ten vulnerable countries in the world in the water sector”; Interviewer: Reyhaneh Julai, Sharq Newspaper, Issue 4757, p. 5. [In Persian]. https://www.magiran.com/article/4485436
IRNA. (2019). “Drought, water supply, and land subsidence issue”. Islamic Republic News Agency. [In Persian]. https://irna.ir/xjvvh6
ISNA. (2018). “Rail lines at risk due to land subsidence”. Iranian Students News Agency. [In Persian]. https://www.isna.ir/xd3VnC
Kavianirad, M. (2013). Political ecology: Collected essays. Tehran, Strategic Studies Research Institute. [In Persian].
Keeboyisto, P. (2001). Fundamentals of sociology. Sabouri, M. (Trans.), Tehran: Ney Pub. [In Persian].
Laylin, D. (2018). “Environmental Destruction and Wildlife Extinction in Iran”. Atlantic Council. [In Persian]. https://www.atlanticcouncil.org/wp-content/uploads/2018/06/david-laylin-translation.pdf
Madani, K. (2014). “Water Crisis, Dimensions, Roots and Solutions”. Consulting Engineer Quarterly, 65, 7. [In Persian]. https://www.magiran.com/p1342861
Mahmoudi, H. & Veisi, H. (2005). “An Environmental Extension and Education Approach to Primary Environmental Care”. Environmental Sciences, 2(8), 57-64. [In Persian]. https://envs.sbu.ac.ir/article_96952.html?lang=en
Nasiri Hamed, R. (2010, 20 April). “Habermas and the Public Sphere”. Resalat Newspaper, Issue 6964, p. 18. [In Persian]. https://www.magiran.com/article/2072673
O’Brien, R. (1999). Civil Society, the Public Sphere and the Internet. Course LIS3725Y, Professor: Clement, A.; https://homepages.web.net/~robrien/papers/civsoc.html
Ranjbar Heidari, V. and Jamshidi, E. (2017). “Studying the Concept of Environmental Security with an Overview of the Challenges of Environmental in Iran”. Socio-Cultural Strategy, 5(4), 199-231. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22517081.1395.5.4.9.0
Riahi, V.; Dehghani, F. & Javan, N. (2016). “Analysis of villagers’ perspectives on environmental education and protection in rural areas (Case study: Rezvanshahr)”. Human and Environment, 14(4), 67–78. https://doi.org/10.1001/1.23222131.1401.11.42.3.2
Simbar, R. & Maleki, A. (2020). “National and International Environmental Governance: Approaches, Conflicts, and Strategies”. International Relations Research Quarterly, 9(4), 7-46. [In Persian]. https://www.iisajournals.ir/article_107000.html
Sutton, P. W. (2018). Introduction to Environmental Sociology. Salehi, S. (Trans.), Tehran: SAMT Pub. [In Persian].
Webster, F. (2011). The Information Revolution, Security, and New Technologies. Tayyeb, A. (Trans.), Tehran: Institute for Strategic Studies. [In Persian].

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 اردیبهشت 1404
  • تاریخ بازنگری: 12 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 13 خرداد 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار