نقش هویت و منافع در سیاست خارجی ایران نسبت به عراق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه صنعتی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

2 دکتری روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

10.22126/mps.2025.11425.1048

چکیده

روابط ایران و عراق به‌واسطۀ اشتراکات عمیق تاریخی، فرهنگی، مذهبی و ژئوپلیتیکی، از دیرباز پیچیده و در عین حال حائز اهمیت بوده است. پس از سقوط صدام حسین در سال 2003، این روابط وارد فاز جدیدی شد و جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در تحولات سیاسی عراق ظهور کرد. سیاست خارجی ایران نسبت به عراق، به‌عنوان یکی از همسایگان استراتژیک و مهم، تحت تأثیر عوامل متعدد تاریخی، مذهبی، امنیتی و اقتصادی قرار دارد. این سیاست‌ها با هدف حفظ و گسترش نفوذ ایران در منطقه و تضمین امنیت ملی و منافع اقتصادی این کشور تدوین و اجرا می‌شود. بیشتر مطالعات دربارۀ سیاست خارجی ایران در قبال خاورمیانه عمدتاً بر مباحث نظامی / استراتژیک متمرکز است و نقش منافع مادی در پیشبرد سیاست خارجی تهران مغفول مانده است. در نتیجه، هدف این تحقیق پر کردن این خلأ از طریق طراحی ساختارگرایی انتقادی برای پرداختن به روابط اقتصادی ایران با عراق به‌عنوان مطالعۀ موردی برجسته در دورۀ بعد از بهار عربی است. هدف پژوهش بررسی و حل مسئلۀ رابطۀ بین هویت و منافع مادی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به عراق به‌خصوص بعد از بهار عربی و گسترش داعش است. در این تحقیق، رابطۀ پیچیدۀ بین هویت و منافع مادی که به‌صورت متقابل قوام می‌یابند، برای درک عوامل چندوجهی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال منطقه را شکل می‌دهد، مورد بررسی قرار می‌گیرد. مقالۀ حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که هویت و منافع چه تأثیری بر سیاست خارجی ایران نسبت به عراق داشته است. فرضیۀ اصلی مقاله عبارت است از اینکه نزدیکی فرهنگی و هویتی، به جمهوری اسلامی کمک می‌کند تا با صادرات کالاهای غیرنفتی خود به عراق، که در آنجا از قدرت نرم و سخت برخوردار است اما حوزۀ نفوذ اقتصادی محدود دارد، اقتصاد خود را تنوع بخشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

خبرگزاری ایسنا. (1403، 10 فروردین). «بررسی روند صادرات ایران به عراق در ۱۰ سال گذشته / مهم‌ترین کالای صادراتی به عراق چیست؟»؛  https://www.isna.ir/xdQLsZ
خبرگزاری ایرنا. (1394، 3 آذر). «شرایط فعلی، بهترین زمان توسعۀ صادرات ایران به عراق است»؛ http://goo.gl/4SPJpg
خبرگزاری ایسنا. (1393، 30 مهر). «ورود داعش به عراق، تهدید یا فرصت؟»؛ http://goo.gl/G3pJGH
خبرگزاری مهر. (1393، 14 تیر). «۷۰ درصد صادرات خدمات فنی مهندسی کشور به عراق انجام می‌شود»؛ http://goo.gl/WTniva
خبرگزاری مهر. (1393، 30 بهمن). «افزایش مبادلات تجاری ایران و عراق به ۲۵ میلیارد دلار»؛ http://goo.gl/ByFtuq
خبرگزاری مهر. (1403، 31 فروردین). «عراق؛ شریک تجاری همیشگی ایران / پیش‌بینی رشد ۱۵ درصدی صادرات»؛ https://www.mehrnews.com/x34HJF
دویچه‌وله فارسی. (1390، 3 مرداد). «ابهام دربارۀ خط لولۀ جدید گاز ایران به عراق و سوریه»؛ http://goo.gl/uJrxXU
گمرک جمهوری اسلامی ایران. (1382-1395). داده‌های ادارۀ گمرک جمهوری اسلامی ایران برای سال‌های 1382 تا 1395.
مشرق نیوز. (1393، 22 اردیبهشت). «حجم تجارت ایران و عراق ۱۲ میلیارد دلار»؛  http://goo.gl/LNYpNF
 
References
Abdi, M. (2023, March 11). “Iran’s annual export to Iraq anticipated to hit record high”. Tehran Times. https://www.tehrantimes.com/news/482762
Bennett, A. & Cheekel, J. T. (2012). Process Tracing: From Philosophical Roots to Best Practices. Simon Fraser University.
Bozorgmehr, N. (2015, October 28). “Iran eyes Iraq trade decades after war”. The Financial Times. https://www.ft.com/content/668edf26-78cd-11e5-933d-efcdc3c11c89
Deutsche Welle Persian. (2011, July 25). “Uncertainty about Iran’s new gas pipeline to Iraq and Syria”. [In Persian]. http://goo.gl/uJrxXU
Ezzeddine, N., & Azizi, H. (2022, July 14). “Iran’s increasingly decentralized axis of resistance”. War on the Rocks. https://warontherocks.com/2022/07/irans-increasingly-decentralized-axis-of-resistance/
Fierke, K. M. (2007). Critical approaches to international security. Polity Press.
George, A. L. & Bennett, A. (2005). Case Studies and Theory Development in the Social Sciences. The MIT Press.
Iranian Students News Agency (ISNA). (2014, October 22). “ISIS enters Iraq: Threat or opportunity?” [In Persian]. http://goo.gl/G3pJGH
Iranian Students News Agency (ISNA). (2024, March 29). “Review of Iran’s exports to Iraq over the past decade: What are the top exported items?” [In Persian]. https://www.isna.ir/xdQLsZ
Islamic Republic News Agency (IRNA). (2015, November 24). “Current situation is the best time to expand Iran’s exports to Iraq”. [In Persian]. http://goo.gl/4SPJpg
Islamic Republic of Iran Customs Administration. (2003–2016). Non-oil trade statistics between Iran and Iraq from 2003 to 2016. [In Persian].
Jamakoohi, K., Alizadeh, E., & Esfandabadi, H. M. (2019). “Analyzing the capacity of Iran non-oil exports to the region no. 2 countries”. iBusiness, 11(4), 57–65. https://doi.org/10.4236/ib.2019.114006
Karimi, N., Vahdat, A., & Gambrell, J. (2020, January 7). “Iran strikes back at US with missile attack at bases in Iraq”. AP News. https://apnews.com/article/ap-top-news-persian-gulf-tensions-tehran-international-news-iraq-add7a702258b4419d796aa5f48e577fc
Katz, B. (2018). “Axis rising: Iran’s evolving regional strategy and non-state partnerships in the Middle East”. Center for Strategic and International Studies. https://www.csis.org/analysis/axis-rising-irans-evolving-regional-strategy-and-non-state-partnerships-middle-east
Mashregh News. (2014, May 12). “Iran–Iraq trade volume reaches $12 billion”. [In Persian]. http://goo.gl/LNYpNF
McSweeney, B. (1999). Security, identity and interests: A sociology of international relations. Cambridge University Press.
Mehr News Agency. (2014, July 5). “70 percent of Iran’s engineering services are exported to Iraq”. [In Persian]. http://goo.gl/WTniva
Mehr News Agency. (2015, February 19). “Iran–Iraq trade exchanges increase to $25 billion”. [In Persian]. http://goo.gl/ByFtuq
Mehr News Agency. (2025, April 19). “Iraq, Iran’s permanent trade partner: 15% export growth expected”. [In Persian]. https://www.mehrnews.com/x34HJF
Nader, A. (2015). Iran’s Role in Iraq: Room for Cooperation? Santa Monica, CA: RAND Corporation.
Nasr, V. (2006). “When the Shiites rise”. Foreign Affairs, 85(4), 4–5.
Ostovar, A. (2023, October 17). “Iran, Israel, and war in the Middle East”. War on the Rocks. https://warontherocks.com/2023/10/iran-israel-and-war-in-the-middle-east
Robinson, K. (2022, October 18). “How much influence does Iran have in Iraq?” Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/in-brief/how-much-influence-does-iran-have-iraq
Smyth, P. (2014, September 18). “All the Ayatollah’s Men”. The Foreign Policy. http://goo.gl/DUKqn0
Weldes, J. (1996). “Constructing national interests”. European Journal of International Relations, 2(3), 275–318. https://doi.org/10.1177/1354066196002003002
Yacoubian, M. (2021). Syria timeline: Since the uprising against Assad. United States Institute of Peace. https://www.usip.org/syria-timeline-uprising-against-assad

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 آذر 1403
  • تاریخ بازنگری: 13 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 13 خرداد 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار