تحلیل اکوسیستم استارتاپ‌های هوش مصنوعی در ترکیه و ارزیابی پیامدهای ژئوپلیتیکی آن برای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر ،گروه کشمکش و همکاری در خاورمیانه،مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه،تهران ،ایران

2 دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

در سال‌های اخیر، اکوسیستم استارتاپ‌های هوش مصنوعی در ترکیه به یکی از محرّک‌های اصلی توسعۀ فناوری و نوآوری این کشور تبدیل شده است. این رشد پویا در بستر تحول سیاست‌های ملی علم و فناوری، افزایش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و تقاضای رو به افزایش برای راه‌حل‌های هوشمند در حوزه‌های امنیت، سلامت، حمل‌ونقل و صنایع دفاعی شکل گرفته است. پرسش اصلی پژوهش این است که اکوسیستم استارتاپ‌های هوش مصنوعی در ترکیه چگونه بر جایگاه ژئوپلیتیکی این کشور اثر می‌گذارد و چه پیامدهایی برای ایران به همراه دارد. بر این اساس، فرضیۀ پژوهش بیان می‌کند که رشد این اکوسیستم، ضمن ارتقای ظرفیت‌های اقتصادی و ژئواکونومیکی ترکیه، با کاهش وابستگی فناورانه به قدرت‌های غربی، ابزارهای نوینی برای افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی این کشور در اختیارش قرار می‌دهد و می‌تواند بر معادلات فناورانه و امنیتی ایران در سطح منطقه تأثیرگذار باشد. روش تحقیق به‌صورت کیفی با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده و در کنار تحلیل محتوای منابع علمی و اسناد رسمی، از داده‌های کمی شامل آمار سرمایه‌گذاری، نرخ رشد استارتاپ‌ها و شاخص‌های نوآوری بهره گرفته شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه‌های دفاع، امنیت سایبری و تحلیل داده‌های کلان، ترکیه را در مسیر ارتقای موقعیت ژئوپلیتیکی قرار داده است. با این حال، چالش‌هایی نظیر وابستگی به سرمایۀ خارجی، کمبود نیروی انسانی متخصص، ضعف در زیرساخت‌های داده و خلأهای حقوقی در مالکیت داده‌ها همچنان پابرجاست. موفقیت این کشور مستلزم ایجاد توازن میان سه رکن اساسی است: تقویت استقلال فناورانه از طریق توسعۀ زیرساخت‌های بومی، جذب هدفمند سرمایه‌گذاری خارجی و تدوین چارچوب‌های حقوقی کارآمد. این روند، با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و رقابت‌های فناورانه منطقه‌ای، می‌تواند بر فرصت‌ها و تهدیدهای پیشِ‌روی ایران در حوزۀ دیپلماسی فناوری و امنیت داده اثر مستقیم بگذارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

References
AGBI. (2024, September 19). “Turkey launches visa scheme to attract tech experts”. https://www.agbi.com/analysis/tech/2024/09/turkey-visa-scheme-for-tech-experts
Aliyari, M. (2024). “The Impact of Entrepreneurship Ecosystem on the Success of Startups”. International Journal of Applied Research in Management, Economics and Accounting, 1(3), 16–23. https://doi.org/10.63053/ijmea.22
Altundal, V. (2024). “Examination of startups investments by receiving the most investment sectors: The case of Turkish startup ecosystem”. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi, 7(2), 112-121. https://doi.org/10.32951/mufider.1477483
Altundal, V. (2024). “Examination of startups investments by receiving the most investment sectors: The case of Turkish startup ecosystem”. Muhasebe ve Finans İncelemeleri Dergisi, 7(2), 112-121. https://doi.org/10.32951/mufider.1477483
Astarani, J., Putra, W., & Bustami. (2024). “The Influence of Knowledge-based Economy and Accountability on Economic Growth”. Asian Journal of Economics, Business and Accounting, 24(8), 316–335. https://doi.org/10.9734/ajeba/2024/v24i81459
Babburoglu, S. (2025). “Entrepreneurial Ecosystems and Market Capturing Strategies: The Role of Innovation Hubs in Economic Growth and Fostering Startup Success: A Review”. American Journal of Economics and Business Innovation, 4(1), 108–118. https://doi.org/10.54536/ajebi.v4i1.3983
Ben Hassen, T. (2022). “The GCC Economies in the Wake of COVID-19: Toward Post-Oil Sustainable Knowledge-Based Economies?” Sustainability, 14(18), 11251. https://doi.org/10.3390/su141811251
Bilisim Vadisi. (2025, June 6). “Innovative AI Startups Meet Investors at Bilişim Vadisi!” https://bilisimvadisi.com.tr/en/news/innovative-ai-startups-meet-investors-at-bilisim-vadisi
Daily Sabah. (2024, November, 3). “Turkish AI-backed martech platform Insider raises $500 million”. https://www.dailysabah.com/business/finance/turkish-ai-backed-martech-platform-insider-raises-500-million
Daily Sabah. (2025, February, 1). “Turkish startup ecosystem secures $1.1B with 470 deals in 2024”. https://www.dailysabah.com/business/tech/turkish-startup-ecosystem-secures-11b-with-470-investment-deals-in-2024
Defence-Industry.eu. (2025, February 22). “Baykar introduces AI-powered Bayraktar TB2T-AI”. https://defence-industry.eu/baykar-introduces-ai-powered-bayraktar-tb2t-ai-with-turbo-engine-and-advanced-capabilities/
Dündar, S. (2024). “Project performance analysis of Turkish universities by LOPCOW-CRADIS methods”. Journal of Turkish Operations Management, 8(2), 409-425. https://doi.org/10.56554/jtom.1336202
European Policy Centre (EPC). (2023). “Technology sovereignty and data governance in Turkey”. Brussels: EPC Reports.
Financial Times. (2025, July 12). “Iran’s brain drain is happening at an alarming rate”. https://www.ft.com/content/bb3f456c-2fa5-438a-a758-4c152012d134
Fourrage, L. (2025, June 5). “Top 5 best AI bootcamps in Turkey in 2025”. Nucamp. https://www.nucamp.co/blog/coding-bootcamp-turkey-tur-top-5-best-ai-bootcamps-in-turkey-in-2025
Gaffar, H. (2024). “Implications of Digitalization and AI in the Justice System: A Glance at the Socio-legal Angle”. Law and World, 10(31), 154-177. https://doi.org/10.36475/10.3.14
Gunjan Malhotra, M. K. (2025). “Elevating logistics performance: harnessing the power of artificial intelligence in e-commerce”. The International Journal of Logistics Management, 36(1), 290–321. https://doi.org/10.1108/IJLM-01-2024-0046
HAVELSAN. (2025, August 10). “Integrates national AI into ADVENT CMS”. https://www.havelsan.com/en/news/havelsan-integrates-national-artificial-intelligence-advent-combat-management-system
IASP. (2019, April 17). “Bilişim Vadisi profile”. https://www.iasp.ws/our-members/directory/%40475185/bili%C5%9Fim-vadisi
International Trade Centre (ITC). (2023). Export Potential Map 2023: Technology Exports from Turkey. Geneva: ITC Publications.
Invest in Türkiye. (2025, May, 4). “Khazna to establish AI-ready facility in Ankara”. https://www.invest.gov.tr/en/news/news-from-turkey/pages/khazna-to-establish-ai-ready-facility-in-ankara-expanding-investment-footprint-in-turkiye.aspx
K.L, B. (2024). “Exploring Number Theory: From Prime Numbers to Cryptographic Algorithms”. Modern Dynamics: Mathematical Progressions, 1(3), 10-14. https://doi.org/10.36676/mdmp.v1.i3.36
Karslı, N. (2025). “Ethical and Theological Problems Related to Artificial Intelligence”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(Din ve Yapay Zeka), 1-19. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1583408
Kayhan International. (2019). “Turkey, Iran Agree to Cooperate on AI”. Retrieved from https://kayhan.ir/en/news/74373/turkey-iran-agree-to-cooperate-on-ai
Liu, Y.; Wu, W. & Wang, Y. (2020). “The Impacts of Technology Management on Product Innovation: The Role of Technological Capability”. IEEE Access, 8, 210722–210732. http://dx.doi.org/10.1109/ACCESS.2020.3038927
Ma, Jason. (2025, April, 30). “Khazna to build data center near Ankara, Turkey”. https://www.datacenterdynamics.com/en/news/khazna-to-build-data-center-near-ankara-turkey/
Marulanda-Grisales, N., & Vera-Acevedo, L. D. (2022). “Intellectual capital and competitive advantages in Higher Education Institutions: An overview based on bibliometric analysis: Research Article”. Journal of Turkish Science Education, 19(2), 525-544. https://doi.org/10.36681/tused.2022.135
Muzaffar, M. (2025). “Digital transformation as a catalyst for sustainable development in industrial enterprises”. Yangi Davr Ilm-Fani: Inson Uchun Innovatsion Gʻoya va Yechimlar Mavzusidagi Respublika Ilmiy-Amaliy Konferensiyasi, 1(1), 32-35. https://www.researchgate.net/publication/391627511_DIGITAL_TRANSFORMATION_AS_A_CATALYST_FOR_SUSTAINABLE_DEVELOPMENT_IN_INDUSTRIAL_ENTERPRISES
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2022). “Innovation policy in Turkey: Supporting startup growth”. OECD Digital Economy Papers, 305, Paris: OECD Publishing.
Özdemir, S., Arslan, S., & Özdemir, F. (2024). “Türkiye’de Startup Girişimlerine Bakış: Çanakkale İlinde Bir Vaka Analizi”. Alanya Akademik Bakış, 8(2), 533-550. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1388324
Paroje. (2023). “Turkey startup ecosystem end of year investment report 2023”. https://paroje.com.tr/en/n/turkiye-startup-ecosystem-end-of-year-investment-report-2023.html
Şahin, B. (2023). “Educational aspect of national artificial intelligence strategies: Example of China and Türkiye”. Scientific Journal of Finance and Financial Law Studies, 3(2), 78–94.
Şahin, B., & Sığrı, Ü. (2022). “Responsive Market Orientation: A Qualitative Research on Turkish Startup Companies”. Journal of Entrepreneurship and Innovation Management, 11(1), 105-141.
Savaş, S. (2021). “Artificial Intelligence and Innovative Applications in Education: The Case of Turkey”. Journal of Information Systems and Management Research, 3(1), 14-26.
Secco, E. L. (2025). “Interactive Conversational AI with IoT Devices for Enhanced Human-Robot Interaction”. Journal of Intelligent Communication, 3(1). https://doi.org/10.54963/jic.v3i1.317
Slaughter & May. (2025, January 25). “Navigating Türkiye’s updated international data transfer rules: What you need to know”. The Lens. https://thelens.slaughterandmay.com/post/102jxqd/navigating-turkiyes-updated-international-data-transfer-rules-what-you-need-to
Specialeurasia. (2025). “Iran AI Ecosystem: Silicon Persia”. Retrieved from https://www.specialeurasia.com/2025/03/24/iran-ai-silicon-persia/
Startup Genome. (2023). “Global Startup Ecosystem Report 2023”. https://startupgenome.com/reports/global-2023
Teräs, M. (2022). “Education and technology: Key issues and debates”. International Review of Education, 68, 635–636. https://doi.org/10.1007/s11159-022-09971-9
The Istanbul Chronicle. (2024). “Turkey’s Adaptation to Artificial Intelligence: Challenges and Opportunities”. Retrieved from https://www.theistanbulchronicle.com/post/turkey-s-adaptation-to-artificial-intelligent-challenges-and-opportunities
Thuong, L. V., & Sinh, B. T. (2024). “Science, Technology and Innovation (STI) and Startup Ecosystem in Vietnam”. Science, Technology and Society, 29(1), 140-159. https://doi.org/10.1177/09717218231219635
Turcorn. (2023). “2023 H1 Turkish startup ecosystem report” (Version 1.0+2). https://www.turcorn.gov.tr/upload/Node/100093/files/_2023-H1_Report_v1-0%2B2.pdf
Van Rooij, I.; Guest, O.; Adolfi, F.; De Haan, R.; Kolokolova, A. & Rich, P. (2024). “Reclaiming AI as a Theoretical Tool for Cognitive Science”. Computational Brain & Behavior, 7, 616–636. https://doi.org/10.1007/s42113-024-00217-5
World Bank. (2023). Digital economy and productivity in emerging markets: Case of Turkey. Washington, DC: World Bank Group.
Yilmaz, S.; Ertürk, M.; Soydemir, A.; Erciyas, A.; Oran, İ. B. (2023). “Military Implications of Artificial Intelligence - Case of Republic of Turkey”. Journal of Organizational Behavior Research, 8(2), 1-14. https://doi.org/10.51847/Tal2sc1FFp
Zaki, N. A. B. M.; Jamaluddin, A.; Tanggamani, V.; Rahim, A. & Alias, N. A. (2023). “Big Data: Balancing its Usefulness in Managing an Organization Performance and Ethical Consideration”. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 13(6), 1478–1487. http://dx.doi.org/10.6007/IJARBSS/v13-i6/17592
مطالعات سیاسی بین النهرین
دوره 4، شماره 1
فروردین 1404
صفحه 141-169

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 مرداد 1404
  • تاریخ بازنگری: 30 مرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 06 شهریور 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار