تضاد منافع ایران و ترکیه در عراق؛ تحلیلی بر مبنای نظریۀ نوواقع‌گرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

این پژوهش به بررسی الگوی همزمان تضاد و همکاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه در عراق می‌پردازد. در پرتو تحولات ژئوپلیتیکی دهۀ اخیر از مبارزه با داعش و تحولات اقلیم کردستان تا پروژۀ «جادۀ توسعه» و بازتعریف روابط ترکیه با دولت مرکزی بغداد و کشورهای عربی، سیاست خارجی دو کشور در عراق وارد مرحله‌ای جدید شده است. ترکیه ضمن تداوم حضور و نفوذ در مناطق شمالی و تعامل اقتصادی گسترده با اقلیم کردستان، همکاری‌های سیاسی و اقتصادی با دولت مرکزی را نیز گسترش داده است. در مقابل، ایران با حفظ پیوندهای راهبردی با بغداد و گروه‌های سیاسی شیعه، در پی تداوم نفوذ امنیتی و اقتصادی خود است. این وضعیت همزمان بستر رقابت در حوزه‌های ژئوپلیتیکی، انرژی و نفوذ فرهنگی و نیز زمینۀ همکاری در امنیت مرزها، تجارت و مقابله با تهدیدات مشترک را ایجاد کرده است. در پژوهش حاضر، بر پایۀ نظریۀ نوواقع‌گرایی که بر نقش ساختار نظام بین‌الملل و رقابت قدرت‌ها تأکید دارد، تلاش شده الگوی رفتاری این دو بازیگر در عراق تحلیل شود. پرسش اصلی پژوهش این است که تضاد منافع ایران و ترکیه در عراق چگونه بر سیاست خارجی این دو کشور تأثیر می‌گذارد و چه پیامدهایی برای ثبات منطقه‌ای در پی دارد. بر این اساس، فرضیۀ پژوهش چنین است که رقابت راهبردی ایران و ترکیه در عراق، به‌دلیل تعارض منافع ژئوپلیتیکی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، موجب اتخاذ سیاست‌های متقابل و واگرا شده که ثبات داخلی عراق و امنیت منطقه‌ای را با چالش مواجه می‌سازد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها از طریق منابع کتابخانه‌ای، اسنادی و گزارش‌های به‌روز مراکز پژوهشی گردآوری شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که روندهای جدید سرمایه‌گذاری، تحولات امنیتی و روابط منطقه‌ای، الگوی رقابت- همکاری دو کشور را پیچیده‌تر کرده و پیامدهای چندبعدی برای آیندۀ عراق و موازنۀ قدرت در خاورمیانه به همراه دارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

منابع
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ فتحعلی، محمد. (1398). «هدف‌ها و مطلوبیت‌های سیاسی امنیتی ترکیه در تحولات غرب آسیا و شمال آفریقا»؛ راهبرد دفاعی،  17(1)، 167-195. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17351723.1398.17.65.6.7
مرادی، جهانبخش؛ سهرابیان، اعظم. (1401). «دیپلماسی و قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در عراق نوین»؛ مطالعات سیاست بین‌الملل، ۲(۳)، ۱-۳۶. https://ipsj.iauh.ac.ir/article-1-53-fa.html
موسویان، سید حسین. (۱۳۹۳، ۲۶ آبان). «چرا اردوغان ساز مخالف می‌زند؟ / داعش ابزاری برای اهداف بلندمدت آنکار است»؛ نامه‌نیوز، کد مطلب 385629، namehnews.ir
References
Akhtar, S. M. (2022). “Houses of Wisdom: A Comparative Study of the Najaf and Qom Seminaries”. Journal of Theological and Academic Knowledge, 5(1), 1–20. https://jtak.scholasticahq.com/article/36568-houses-of-wisdom-a-comparative-study-of-the-najaf-and-qom-seminaries
Alfoneh, A. (2013). Iran Unveiled: How the revolutionary guards is transforming iran from theocracy into military dictatorship. AEI Press. https://www.aei.org/research-products/book/iran-unveiled-how-the-revolutionary-guards-is-turning-theocracy-into-military-dictatorship/
Altunışık, M. B. (2007). “Turkey’s security culture and policy towards Iraq”. Perceptions: Journal of International Affairs, 12(1), 69–88. https://dergipark.org.tr/en/pub/perception/issue/48997/625110
Aras, B. & Karakaya Polat, R. (2008). “From Conflict to Cooperation: Desecuritization of Turkey’s Relations with Syria and Iran”. Security Dialogue, 39(5), 495–515. https://www.researchgate.net/publication/238735613_From_Conflict_to_Cooperation_Desecuritization_of_Turkey%27s_Relations_with_Syria_and_Iran
Aras, B. & Karakoç, J. (2020). “From conflict to cooperation: Desecuritization of Turkey’s relations with Syria and Iran”. Turkish Journal of Middle Eastern Studies, 1(2), 45–60. https://dergipark.org.tr/en/pub/tjmest/issue/56473/799455
Arşan, E. & Yıldırım, Y. (2014). “Reflections of neo-Ottomanist discourse in Turkish news media: The case of The Magnificent Century”. Journal of Applied Journalism & Media Studies, 3(3), 315–334. https://doi.org/10.1386/ajms.3.3.315_1
Bagheri, M.; Omidi, A. & Yazdani, E. (2021). “The impact of the Resistance Axis on Iran’s strategic depth”. Political Studies of Islamic World, 10(2), 65–92. https://doi.org/10.30479/psiw.2021.15493.2994
Barkey, H. J. (2019, March/April). “The Kurdish Awakening: Unity, Betrayal, and the Future of the Middle East”. Foreign Affairs, 98(2), 107–122. https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-02-12/kurdish-awakening
Barzegar, K. (2008). “Iran's foreign policy in post-invasion Iraq”. Middle East Policy, 15(4), 47-58. http://dx.doi.org/10.1111/j.1475-4967.2008.00368.x
Cagaptay, S. (2014). The Rise of Turkey: The Twenty-First Century’s First Muslim Power. Potomac Books.
Cagaptay, S. (2017). The new Turkey and its discontents. Oxford University Press.
Clingendael Institute. (2024). Misery loves company: Iraq and Iran’s electricity and gas dependencies.
Dawisha, A. (2013). Iraq: A political history. Princeton University Press.
Dehghani Firouzabadi, S. J. & Fathali, M. (2019). “Turkey's Political Security Goals and Desires Regarding Developments in West Asia and North Africa”. Defence Studies, 17(1), 167-195. [In Persian]. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17351723.1398.17.65.6.7
Eisenstadt, M.; Knights, M. & Ali, A. (2011). Iran's influence in Iraq: Countering Tehran's Whole-of-government Approach (pp. 1–27). Washington Institute for Near East Policy.
Elman, C. & Martin, G. (2007). “International relations theory for the twenty-first century: An introduction”. In Griffiths, M. (Ed.), Realism. Routledge.
Eslami, S.; Ghasemi Tari, Z.; Kadkhodaee, E. & Others. (2022). “Pilgrimage and Conflict Resolution: The Case of Interpersonal Contact between Iranians and Iraqis in the Arbaeen Walk”. Journal of World Sociopolitical Studies, 6(3), 539–565. https://doi.org/10.22059/wsps.2023.356468.1344
Grieco, J. M. (1988). “Anarchy and the limits of cooperation: A realist critique of the newest liberal institutionalism”. International Organization, 42(3), 485–507. https://doi.org/10.1017/S0020818300027715
Gumrukcu, T. (2025, August 14). “Turkey to help Syria with weapon systems, equipment under new accord, source says”. Reuters, https://www.reuters.com/world/middle-east/turkey-help-syria-with-weapon-systems-equipment-under-new-accord-source-says-2025-08-14/
Gunter, M. M. (2017). The Kurds: A modern history. Princeton: Markus Wiener Publishers.
Hiltermann, J. (2022). Iraq's Fragmentation and the Regional Struggle for Influence. International Crisis Group.
International Crisis Group. (2022). Iraq: Competing proxies and the state’s fragility. International Crisis Group.
Knights, M. & Almeida, A. (2020, May). “Remaining and Expanding: The Recovery of Islamic State Operations in Iraq in 2019–2020”. CTC Sentinel, 13(5). https://ctc.usma.edu/remaining-expanding-recovery-islamic-state-operations-iraq-2019-2020/
Middle East Council on Global Affairs (MEC). (2022). “The geopolitics of Iraqi Kurdistan’s gas reserves: Challenges and prospects” (Issue Brief).
Moradi, J. & Sohrabian, A. (2023). “Diplomacy and Soft Power of the Islamic Republic of Iran in the New Iraq”. International Politics Studies Journal, 2(3), 1-36. [In Persian]. https://ipsj.iauh.ac.ir/article-1-53-en.html
Mousavian, S. H. (2014, November 17). “Why is Erdoğan striking a different chord? / ISIS as a tool for Ankara’s long-term goals”. Nameh News, Article code 385629. [In Persian]. namehnews.ir
Nasr, S. V. R. (2007). The Shia revival: How conflicts within Islam will shape the future. W. W. Norton & Company.
Park, B. (2018). “Explaining Turkey’s Reaction to the September 2017 Independence Referendum in the KRG: Final Divorce or Relationship Reset?” Ethnopolitics, 18(1), 46–60. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17449057.2017.1365177
Reuters. (2024, April 22). “Iraq, Turkey, Qatar, UAE sign preliminary deal to cooperate on Development Road project”. https://www.reuters.com/world/middle-east/iraq-turkey-qatar-uae-sign-preliminary-deal-cooperate-development-road-project-2024-04-22/
Robins, P. (1991). Turkey and the Middle East. London: Pinter/RIIA.
Saleem, Z. & Mansour, R. (2024, March 21). “Responding to instability in Iraq’s Sinjar district: A transnational conflict hub”. (Chatham House Research Paper). https://doi.org/10.55317/9781784135980
Seloom, M. (2024, April 19). “From Rivals to Allies: Iran’s Evolving Role in Iraq’s Geopolitics”. Middle East Council on Global Affairs. https://mecouncil.org/publication_chapters/from-rivals-to-allies-irans-evolving-role-in-iraqs-geopolitics/
Shafaq News. (2023). “Iraq's imports from Turkiye reach $13 billion in 2023”. https://shafaq.com/en/Economy/Iraq-s-imports-from-Turkiye-reach-13-billion-in-2023
Tasnim News. (2024, July 8). “Iran's non-oil exports to Iraq up 27% in three months”. https://www.tasnimnews.com/en/news/2024/07/08/3118400/iran-s-non-oil-exports-to-iraq-up-27-in-three-months
Ulrichsen, K. C. (Ed.). (2018). The changing security dynamics of the Persian Gulf. Oxford University Press.
UNDP. (2023). “Funding Facility for Stabilization – Annual Report 2023”. United Nations Development Programme.
Waltz, K. N. (2010). Theory of International Politics. Waveland Press.
 
مطالعات سیاسی بین النهرین
دوره 4، شماره 1
فروردین 1404
صفحه 73-107

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 تیر 1404
  • تاریخ بازنگری: 28 مرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 03 شهریور 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار