بریکس و نقش روسیه در تشدید فاصلۀ ایران و غرب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22126/mps.2025.12680.1084

چکیده

تأسیس گروه بریکس در سال ۲۰۰۹ در روسیه و گسترش آن با پیوستن آفریقای جنوبی، نمایانگر تلاش قدرت‌های نوظهور برای ایجاد آلترناتیوی در برابر نهادهای مالی و سیاسی برآمده از نظم برتن‌وودز است. اعضای این نهاد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی، جمعیتی و ژئوپلیتیکی خود، درصدد تضعیف انحصار ساختاری نهادهای غربی بر نظام مالی بین‌المللی و ایجاد سازوکارهای مستقل در حوزه‌های پولی، بانکی و توسعه‌ای هستند. از این منظر، بریکس را می‌توان مصداق بارز مقاومت نهادی قدرت‌های نوظهور در برابر نظم لیبرال مسلط و تلاشی در راستای گذار تدریجی به یک نظام چندقطبی دانست. جمهوری اسلامی ایران از دی‌ماه سال ۱۴۰۲ به‌عنوان عضو رسمی بریکس شناخته شد. در واقع، فاصله گرفتن از غرب باعث شد تا ایران به‌دنبال تجارت ترجیحی و همگرایی اقتصادی با کشورهای منطقه باشد. این در حالی است که پیش‌تر مثلث اوراسیایی بریکس، یعنی روسیه، هند و چین، از عوامل عدم عضویت ایران در این نهاد بین‌المللی بودند. در واقع، این کشورها با عقب نگه‌داشتن ایران از بریکس سعی داشتند شرایطی امن در عرصۀ سیاسی و اقتصادی داشته باشند؛ زیرا تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران باعث می‌شد تا نتواند به اقدامات خود جامۀ عمل بپوشاند. پرسش اصلی این پژوهش آن است که عضویت ایران در بریکس چه منافع احتمالی‌ای برای روسیه به همراه داشته و چطور فاصله از غرب به نفع مثلث اوراسیایی این نهاد به‌ویژه روسیه تمام شده است. فرضیۀ پژوهش این است که ایران در راستای عضویت در بریکس، تنها فاصلۀ خود از بازارهای جهانی غرب را افزایش داده و این موضوع منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی بزرگی برای روسیه محسوب می‌شود. در این مقاله تلاش بر آن است بر اساس نظریۀ رئالیسم تهاجمی و با روش پژوهش کیفی و رویکرد تحلیلی-توصیفی، اهداف روسیه از عضویت ایران در بریکس مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

استوار، مجید؛ ملکی آدرانی، زهرا. (۱۴۰۳). «بررسی تأثیر منازعات روسیه و غرب در شکل‌گیری روابط ایران با غرب»، مطالعات روابط بین‌الملل، ۱۷(۳)، ۲۸-۹. https://doi.org/https://doi.org/10.71490/prb.2024.1121201
خردمندان، آرزو؛یوسفی، بهرام؛ شهابی، روح‌اله؛ جلال‌پور، شیوا. (۱۳۹۹). «عضویت جمهوری اسلامی در بریکس؛ محدودیت‌ها و فرصت‌ها». فصلنامۀ جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، ۱۰(۴۰)، ۱۱۸-۱۰۷. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22286462.1399.10.4.7.4
خرمشاد، محمدباقر؛ سیفی، عبدالرضا. (۱۳۹۸). «بریکس و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، ۱۱(۴۰)، ۵۳-۳۶. https://journals.iau.ir/article_668890.html
سیمبر، رضا؛ رضاپور، دانیال؛ فاضلی، سامان. (۱۳۹۸). «فرصت‌های ایران در قبال نقش‌آفرینی گروه بریکس در نظام بین‌الملل چندقطبی»، سیاست‌های راهبردی و کلان، ۷، ۱۸۸-۱۶۴. https://doi.org/10.30507/jmsp.2020.102465
منصوری، میلاد؛ ترابی، محمد؛ حیدرپور، ماشاءاله. (۱۴۰۱). «تحلیل راهبرد توسعۀ اقتصادی قدرت‌های نوظهور اقتصادی گروه بریکس، چشم‌انداز آینده»، سیاست جهانی، ۱۱(۱)، ۱۲۷-۱۰۷. https://doi.org/10.22124/wp.2022.17457.2589
میرشایمر، جان. (۱۳۹۳). تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ، ترجمۀ غلامعلی چگنی‌زاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
References
Carnegie Endowment for International Peace. (2025). “BRICS expansion and the future of world order: Perspectives from member states, partners, and aspirants”. Carnegie Endowment for International Peace.
Dzulhisham, H. E. (2024). “Iran's geopolitical gamble in turning to BRICS”. RSIS Commentaries, No. 186-24.S. Rajaratnam School of International Studies, Nanyang Technological University, Singapore.https://dr.ntu.edu.sg/entities/publication/c5756ff9-dd49-4200-8dda-8ef1bc3aaa5b
Kheradmandan, A.; Yousefi, B.; Shahabi, R. &Jalalpoor, S. (2020). “Membership of the Islamic Republic in BRICS; Limitations and opportunities”.Geography (Regional Planning), 10(40), 107-118.[In Persian].https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22286462.1399.10.4.7.4
Khorramshad,M. B. &, Seifi, A. R. (2019).“BRICS and Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran”.Political and International Scientific and Research Quarterly, 11(40), 45-68. [In Persian].https://sid.ir/paper/173097/en
Mansoori, M.; Torabi, M. &Haidarpour, M. (2022).“Analysis of Economic Development Strategy of Emerging Economic Powers (BRICS), Future Outlook”. World Politics, 11(1), 107-127. [In Persian].https://doi.org/10.22124/wp.2022.17457.2589
McFarlin, N. (2006). “The 'R' in BRICs: Is Russia an emerging power?” International Affairs, 82(1), 41–57.
Mearsheimer, J. J. (2014). The tragedy of great power politics (G. Chegini Zadeh, Trans.; 4th ed.). Tehran: Institute for Political and International Studies, Ministry of Foreign Affairs.[In Persian].
Ostovar, M.& Maleki Adrani, Z. (2024). “Investigating the impact of conflicts between Russia and the West on the formation of Iran's relations with the West.” International Relations Studies, 17(3), 9-28. [In Persian].https://doi.org/https://doi.org/10.71490/prb.2024.1121201
Patrick, S.; Hogan, E.; Stuenkel, O.; Gabuev, A.; Tellis, A. J.; Zhao, T.; de Carvalho, G.; Gruzd, S.; Hamzawy, A.; Kebret, E.; Noor, E.; Sadjadpour, K.; Al-Ketbi, E.; Mijares, V.; Eguegu, O.; Sager, A.; Yabi, G.; Ülgen, S. & Nguyen, T. (2025). “BRICS Expansion and the Future of World Order: Perspectives from Member States, Partners, and Aspirants”. Carnegie Endowment for International Peace.
Polychroniou, C. J. (2024). “BRICS Is Mounting a Challenge to the US-Led World Order — But for Whom?” Global Policy Journal.https://www.globalpolicyjournal.com/blog/05/11/2024/brics-mounting-challenge-us-led-world-order-whom
Shine, S.; Citrinowicz, D.; Mil-Man, A.; Druyan Feldman, B. C. (2024). “Iran–Russia relations and their impact on European and international security”.Friedrich Naumann Foundation for Freedom.https://shop.freiheit.org/download/P2@1742/862471/PP_Analyse_IranRussiaRelations_ENG_final.pdf
Simbar, R.; Rezapour, D. &Fazeli, S. (2020). “Iran's Opportunities for the Brics Group's Role in the Transition to the Multipolar International System”.Quarterly Journal of the Macro and Strategic Policies, 7, 164-188.[In Persian].https://doi.org/10.30507/jmsp.2020.102465
Stimson Center.(2023). “The implications of Iran’s inclusion in BRICS”.https://www.stimson.org/2023/the-implications-of-irans-inclusion-in-brics/
Wilson, D. & Purushothaman, R. (2003).“Dreaming with BRICs: The Path to 2050”.Goldman Sachs Global Economics Paper, 99, 1-2. http://www.goldmansachs.com/our-thinking/archive/archive-pdfs/brics-dream.pdf

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 شهریور 1404
  • تاریخ بازنگری: 21 شهریور 1404
  • تاریخ پذیرش: 28 شهریور 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار