ظرفیت‌های تأثیرگذار محیط راهبردی غرب آسیا بر ارتقای جایگاه ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه صنعتی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

2 دکتری جامعه‌شناسی سیاسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

10.22126/mps.2025.12518.1073

چکیده

سیاست خارجی ایران در محیط راهبردی غرب آسیا تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل داخلی و منطقه‌ای شکل گرفته است. این محیط همواره عرصۀ رقابت قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای بوده و آرمان‌های انقلاب اسلامی در تقویت جایگاه ایران در منطقه و جهان نقش مهمی ایفا کرده است. ایران از سال ۲۰۱۱ تاکنون توانسته با بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوکالچری، شکل‌گیری محور مقاومت و تمرکز بر مسائل مشترک جهان اسلام، راهبردهایی فعال و تعیین‌کننده اتخاذ کند. پرسش اصلی پژوهش این است که چه عواملی سبب شده ایران در دو دهۀ اخیر (۲۰۱۱–۲۰۲۳) نفوذ چشمگیری در محیط راهبردی غرب آسیا پیدا کند. فرضیۀ پژوهش بیان می‌دارد که تلفیق منطق واقع‌گرایانه با بهره‌برداری از مؤلفه‌های نرم‌افزاری نظیر گفتمان‌های فراملی و حمایت مردمی، عامل کلیدی ارتقای جایگاه ایران بوده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ایران در این بازۀ زمانی با سازمان‌دهی محور مقاومت و بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و ایدئولوژیک، به موازنه‌ای راهبردی در برابر ایالات متحده و متحدان آن دست یافته است. افزون بر این، شرایط پس از ۷ اکتبر و به‌ویژه جنگ ۱۲‌روزه تا حدی تحولات گذشته را تحت تأثیر قرار داده است؛ به‌گونه‌ای که نه‌تنها اهمیت نقش ایران در محور مقاومت برجسته‌تر شده، بلکه معادلات امنیتی غرب آسیا نیز وارد مرحله‌ای تازه شده است. نتیجه آنکه سیاست خارجی ایران در غرب آسیا ترکیبی از قدرت سخت و نرم است که توانسته در کنار فشارها و محدودیت‌ها، جایگاهی فعال و تعیین‌کننده برای جمهوری اسلامی ایران در معادلات منطقه‌ای رقم بزند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

احمدی، سید ایمان. (1396). بررسی نقش سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در بحران سوریه، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم سیاسی، دانشگاه پیام‌نور قوچان.
بوزان، ب.؛ ویور، ا. (1382). مناطق و قدرت‌ها: ساختار امنیت بین‌الملل، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: قومس.
بهاری‌صفت، امیرحسین. (1394). تأثیر دولت خودگردان فلسطینی در روابط نومحافظه‌کاران آمریکا با اسرائیل، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
«بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری». (02/07/1388). دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. https://khl.ink/f/8094
داوند، محمد؛ اسلامی، محسن؛ داوند، حجت (1397). «تأثیر انقلاب اسلامی بر هندسۀ قدرت مقاومت اسلامی در غرب آسیا». مطالعات سیاسی جهان اسلام، 7(25)، 79-99. https://doi.org/10.30479/psiw.2018.1377
رستمی، محسن؛ دهقان، محمدحسن. (1400). «تأمین امنیت عمومی پایدار با نقش‌پذیری از سرمایۀ اجتماعی مردم‌محور». دانش تفسیر سیاسی، 3(9)، 74-110. https://www.ensani.ir/fa/article/download/493827
رنجبر شیرازی، مصطفی؛ نجاتی آرانی، حمزه؛ فاطمی‌صدر، امیر. (1393). جریان‌‎شناسی داعش: چیستی، شاخصه‌‏ها و راهکارهای مواجهه، تهران: سخنوران.
ساداتی‌نژاد، سید محمد. (1399). «نسبت صلح عادلانه با مکتب شهید سلیمانی و جبهۀ مقاومت». دانش تفسیر سیاسی، 2(6)، 142-168. http://polir.ir/cdn/user/dig/9/183-b49124abc2cc312d9934a4e896c46417.pdf
شفقنا. (1395). «شیعیان؛ نیمی از جمعیت مرکز خاورمیانه / ۳۵۰ میلیون شیعه در بیش از صد کشور جهان زندگی می‌کنند». https://fa.shafaqna.com/news/239452
ضرغامی، برزین؛ شوشتری، سید محمدجواد، انصاری‌زاده، سلمان. (1393). «ژئوپلیتیک شیعه یا هلال شیعه (مبانی، اهداف و رویکردها)». پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، 12(46)، 197-214. https://doi.org/10.22059/jhgr.2014.50600
عاطفه‌مند، سیده زهرا. (1396). احیای هویتی شیعیان عربستان، ابعاد و زمینه‌ها، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شیراز.
عسگری، رضا. (1392). نقش قدرت هوشمند جمهوری اسلامی ایران بر مهار سیاست‌های نظامی رژیم صهیونیستی، مطالعۀ موردی لبنان، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
قادری کنگاوری، روح‌الله. (1394). نظریۀ مقاومت و نظریه‌های غربی روابط بین‌الملل، تهران: مخاطب.
قاسمیان، علی. (1394). «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر تحولات سیاسی نظام بین‌الملل». مطالعات سیاسی، 8(30)، 181-203. https://sanad.iau.ir/Journal/jourm/Article/960648
کریمی، غلامرضا. (1389). «روند تحولات اسلام‌هراسی پس از ۱۱ سپتامبر». در مجموعه مقالات همایش اسلام‌هراسی پس از ۱۱ سپتامبر: علل، روندها و راه‌حل‌ها، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. 99-126. https://www.ricac.ac.ir/files/downloads/_.pdf
مرادی، جهانبخش (1398). «بررسی علل حضور مستشاری جمهوری اسلامی ایران در سوریه». مطالعات بین‌المللی، 16(63)، 1-21. https://doi.org/10.22034/isj.2019.104173
مطلبی، مسعود؛ حیدری، لیلی (1395). «گروه اسلامی داعش؛ بازیگری با مبانی فکری پیشامدرن و ابزارهای عمل فرامدرن». سپهر سیاست، 3(10)، 69-93. https://journals.iau.ir/article_533474.html
ناصری، پژومان. (1398). دیپلماسی رژیم صهیونیستی در قبال کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و تأثیرات آن بر مسئلۀ فلسطین، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه.
نظامی‌پور، قدیر؛ شادمانی، مهدیه؛ اخوان، منیژه. (1395). «ارزیابی چگونگی راهبرد نوین مستشاری ایران در مقابله با گروه‌های تکفیری در سوریه». پژوهش‌های حفاظتی و امنیتی، 5(18)، 1-22. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26455129.1395.5.18.1.0
References
Ahmadi, S. I. (2017). Examining the Role of International and Regional Organizations in the Syrian Crisis, Master's Thesis in Political Science, Payame Noor University of Quchan. [In Persian].
Asgari, R. (2013). The Role of the Islamic Republic of Iran's Smart Power in Containing the Military Policies of the Zionist Regime, Case Study of Lebanon, Master's Thesis, Islamic Azad University, Central Tehran Branch. [In Persian].
Atefehmand, S. Z. (2017). The Identity Revival of Saudi Shias, Dimensions and Contexts, Master's Thesis, University of Shiraz. [In Persian].
Bahari Sefat, A. (2015). The Impact of the Palestinian Authority on the Relations of American Neoconservatives with Israel, Master's Thesis, Islamic Azad University, Central Tehran Branch. [In Persian].
Barkawi, T. & Laffey, M. (2006). The postcolonial moment in security studies. Review of International Studies, 32(2), 329–352. https://doi.org/10.1017/S0260210506007054
Barnett, M. (1998). Dialogues in Arab Politics: Negotiations in Regional Order. Columbia University Press.
Buzan, B. & Wæver, O. (2003). Regions and Powers: The Structure of International Security, Translated by Alireza Tayyeb, Tehran: Ghomes. [In Persian].
Coulter, K. (2023). Iran's involvement in the Syrian civil war before and after JCPOA. Department of Foreign Languages, Chairperson: Boulegroune Adel.
Davand, M.; Eslami, M. & Davand, H. (2018). “Effects of Islamic Revolution in Iran on the Islamic Resistance Power geometry in West Asia”. Political studies of Islamic world, 7(1), 79-99. [In Persian]. https://doi.org/10.30479/psiw.2018.1377
Ehteshami, A. & Hinnebusch, R. (2019). The Syrian Uprising: Domestic Origins and Early Trajectory. Routledge.
Gering, T. (2023). “Full throttle in neutral: China’s new security architecture for the Middle East”. https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/full-throttle-in-neutral-chinas-new-security-architecture-for-the-middle-east
Ghadiri Kangāvari, R. (2015). The Theory of Resistance and Western Theories of International Relations, Tehran: Mokhātab. [In Persian].
Ghasemian, A. (2016). “The Impact of Islamic Revolution of Iran on Political Development in International System”. Journal of Political Studies, 8(30), 181-203. [In Persian]. https://sanad.iau.ir/en/Journal/jourm/Article/960648
Glaser, C. (2010). Rational Theory of International Politics: The Logic of Competition and Cooperation. Princeton University Press.
Hunter, S. (2010). Iran’s Foreign Policy in the Post-Soviet Era: Resisting the New International Order. Praeger.
Ispionline. (2023, February 16). Iran, Russia, and the Militias: Seeds of Tactical Cooperation. ISPI (Italian Institute for International Political Studies), https://www.ispionline.it/en/publication/iran-russia-and-the-militias-seeds-of-tactical-cooperation-121968
Kaplan, R. (2017). The Revenge of Geography: What the Map Tells Us About Coming Conflicts and the Battle Against Fate. Random House.
Karimi, Gh. R. (2009). “The Trend of Developments in Islamophobia after September 11”. In The Papers Presented in the Conference on Islamophobia in post September 11 (Causes, Trends, Solutions), Tehran: Institute of Culture, Art and Communications. [In Persian]. https://www.ricac.ac.ir/files/downloads/_.pdf
Kedde, N. (1995). Iran and The Muslim World: Resistance and Revolution. New York Press.
Lynch, M. (2016). The New Arab Wars: Uprisings and Anarchy in the Middle East. PublicAffairs.
Maloney, S. (2001). America and Iran: from containment to coexistence. Brookings Institution. https://www.brookings.edu/articles/america-and-iran-from-containment-to-coexistence/
Mearsheimer, J. (2001). The Tragedy of Great Power Politics. W.W. Norton.
Moradi, J. (2019). “The Study of the Causes of Advisory Presence of the Islamic Republic of Iran in Syria”. International Studies Journal, 16(3), 1-21. [In Persian]. https://doi.org/10.22034/isj.2019.104173
Motallebi, M. & Heydari, L. (2017). “ISIS: An Actor with Pre-Modern Thought and Ultra- Modern Instruments”. Journal of Iranian Political Research, 3(4), 69-93. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article_533474.html?lang=en
Naseri, P. (2019). The Diplomacy of the Zionist Regime towards the Member States of the Gulf Cooperation Council and Its Effects on the Palestinian Issue, Master's Thesis, School of International Relations, Ministry of Foreign Affairs. [In Persian]
Nasr, V. (2016). The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future. W.W. Norton.
Nezamipour, Q.; Shadmani, M. & Akhavan, M. (2016). “Evaluating Iran's New Advisory Strategy in Confronting Takfiri Groups in Syria”. Protectiv & Security Researches, 5(18), 1-22. [In Persian]. https://journals.iau.ir/article_533474.html?lang=en
Nye, J. (2004). Soft Power: The Means to Success in World Politics. PublicAffairs.
Ranjbar Shirazi, M.; Nejati Arani, H. & Fatemi Sadr, A. (2014). ISIS: its nature, characteristics and strategies to deal with it. Tehran: Sokhanvaran. [In Persian].
Rostami, M. & Dehghan, M. H. (2021). “Ensuring sustainable public security by being mapped out by people-centered social capital”. Knowledge of Political Interpretation, 3(9), 74-110. [In Persian]. https://www.ensani.ir/fa/article/download/493827
Sadatinejad, S. M. (2021). “The relationship of just peace with the school of Shahid Soleimani and the Resistance Fron”. Political Interpretation Knowledge, 2(6), 142-168. [In Persian]. http://polir.ir/cdn/user/dig/9/183-b49124abc2cc312d9934a4e896c46417.pdf
Said, E. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
Shafaqna. (2016). “Shias; Half the Population of the Middle East Center / 350 Million Shias Live in Over a Hundred Countries Worldwide”. [In Persian]. https://fa.shafaqna.com/news/239452
Silinsky, M. D. (2019). Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps: Its Foreign Policy and Foreign Legio. https://www.usmcu.edu/Outreach/Marine-Corps-University-Press/Expeditions-with-MCUP-digital-journal/Irans-Islamic-Revolutionary-Guard-Corps
“Speech in the Meeting with the Members of the Assembly of Experts”. (2009, December 23). Office for the Preservation and Publication of the Works of Imam Khamenei. [In Persian]. https://khl.ink/f/8094
Tuvia, G. (2023). Full throttle in neutral: China’s new security architecture for the Middle East. https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/full-throttle-in-neutral-chinas-new-security-architecture-for-the-middle-east/
Wallerstein, I. (1991). Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing World-System. Cambridge University Press.
Waltz, K. (1979). Theory of International Politics. Addison-Wesley.
Wendt, A. (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511612183
Zarqami, B.; Shoshtari, S. M. J. & Ansarizadeh, S. (2014). “Shia Geopolitics or Shiite Crescent (Principles, Goals and Approaches)”. Human Geography Research, 46(1), 197-214. [In Persian]. https://doi.org/10.22059/jhgr.2014.50600

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 09 مرداد 1404
  • تاریخ بازنگری: 11 شهریور 1404
  • تاریخ پذیرش: 31 شهریور 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار