نقش فرهنگی بیت‌المقدس عثمانی در تحولات غرب آسیا: تأثیر روابط بین‌ادیانی بر شکل‌گیری هویت سیاسی شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ، گروه تاریخ و باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه تاریخ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

3 استادیار، گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22126/mps.2025.12824.1097

چکیده

این پژوهش به تحلیل چگونگی تأثیرگذاری روابط بین‌ادیانی بر شکل‌گیری و تحول هویت سیاسی بیت‌المقدس در طول حاکمیت چهارصدساله عثمانی (۱۵۱۶-۱۹۱۷م) می‌پردازد. زمینه و هدف: بیت‌المقدس، به عنوان شهری با اهمیت راهبردی و دینی برای سه دین ابراهیمی، در دوره عثمانی از یک مرکز باثبات امپراتوری به کانون منازعات بین‌المللی تبدیل شد. مسئله اصلی تحقیق این است که چگونه مناسبات میان جوامع مسلمان، مسیحی و یهودی، به عنوان متغیر اصلی، در این گذار سیاسی نقش ایفا کرد. هدف این مقاله، تبیین این تحول از طریق واکاوی سازوکارهای حقوقی، اجتماعی و سیاسی حاکم بر این روابط است. روش‌شناسی: این تحقیق با اتخاذ رویکردی تاریخی-تحلیلی و با تمرکز بر اسناد دست‌اول، به‌ویژه سجلات محکمه شرعیه قدس و پرونده‌های آرشیو عثمانی، به بررسی ماهیت و پیامدهای تعاملات بین‌جماعی می‌پردازد. دستاوردهای پژوهش: یافته‌ها نشان می‌دهد که هویت سیاسی شهر در دو مرحله متمایز تکامل یافته است. در دوره کلاسیک (قرون ۱۶-۱۸م)، نظام ملّت و مرجعیت قضایی محکمه شرعیه، چارچوبی برای "همزیستی مدیریت‌شده" فراهم آورده و هژمونی سیاسی-فرهنگی عثمانی را تثبیت می‌کردند. اما در دوره متأخر (قرن ۱۹م)، تحت تأثیر عواملی چون اصلاحات تنظیمات، مداخله سیاسی قدرت‌های اروپایی به بهانه حمایت از اقلیت‌ها، و رقابت نهادهای آموزشی مدرن (میسیونری و دولتی)، روابط بین‌ادیانی به شدت سیاسی شد. این امر، پویایی‌های اجتماعی شهر را از تعاملات محلی به عرصه رقابت‌های هویتی و بین‌المللی سوق داد. نتیجه‌گیری: این پژوهش استدلال می‌کند که هویت سیاسی بیت‌المقدس یک امر ثابت نبود، بلکه برساختی متغیر بود که در جدال میان نظم داخلی امپراتوری و فشارهای خارجی شکل گرفت. سیاسی شدن روابط بین‌ادیانی، عامل کلیدی در تبدیل هویت این شهر از یک هویت محلی-امپراتوری به یک هویت منازعه‌آمیز و بین‌المللی بود.

کلیدواژه‌ها