اهداف ترکیه از پروژۀ گاپ و تأثیرات آن بر اقتصاد عراق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، گروه روابط بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران،

چکیده

در سال‌های اخیر مسئلۀ کمبود آب در خاورمیانه پررنگ‌تر شده است و همین امر اهمیت رودخانه‌هایی مانند دجله و فرات را که از چندین کشور می‌گذرد بیشتر کرده است؛ به‌خصوص که کشورهای اطراف این رودخانه‌ها یعنی ترکیه، عراق و سوریه در چگونگی تقسیم آب هنوز به تفاهم نرسیده‌اند. ترکیه هر دو حوضۀ دجله و فرات را به‌عنوان حوضۀ رودخانه‌های فرامرزی واحد در نظر گرفت و شروع به احداث سدهایی تحت پروژه‌ای به نام «گاپ» کرد. امتناع ترکیه از پیروی از معاهدات جامعۀ ملل و سازمان ملل متحد از سال 1923 شروع شد و این کشور در حال برنامه‌ریزی برای مسدود کردن بیشتر آبی است که در طول تاریخ به سوریه و عراق سرازیر می‌شد. سدسازی‌های ترکیه در چند سال اخیر با شتاب بیشتری در حال اجراست. این امر کمبود آب دریافتی در کشورهای پایین‌دست مانند عراق را تشدید می‌کند. این موضوع برای کشوری مانند عراق که در حال بازسازی است و استقلال خود را دنبال می‌کند مشکلات داخلی و منطقه‌ای را می‌تواند سبب شود؛ به‌خصوص که بیشتر جمعیت عراق روستانشین است و زندگی روستایی نیز مستقیماً به وجود آب برای تولید کشاورزی وابسته است. بنابراین، لزوم شناخت ابعاد این پروژه ضروری جلوه می‌کند. همچنین با توجه به اهمیت مسئلۀ کمبود آب و اینکه مسئلۀ سدسازی می‌تواند بسیاری از موضوعات را در منطقه به هم پیوند بزند، این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه‌ای در نظر دارد تا به این سؤال پاسخ دهد که ترکیه در احداث سدهای پروژۀ گاپ چه اهدافی را دنبال کرده است؟ همچنین احداث این سدها از جنبۀ اقتصادی چه تأثیری بر عراق داشته است؟ در نتیجه این مقاله با استفاده از چارچوب نظریۀ «وابستگی متقابل» به اهداف اقتصادی و توسعۀ صنعتی، هژمونی‌خواهی و مسئلۀ کردها در ترکیه می‌پردازد و اثرات منفی احداث سدها در امنیت غذایی و مهاجرت و کشاورزی در عراق را بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


بزرگی، وحید. (۱۳۷۵). نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
حمیدی، سمیه؛ مزدخواه، احسان. (۱۴۰۱). «ترکیه و هیدروهژمونگرایی در خاورمیانه؛ راهبردی برای نظم‌سازی منطقه‌ای در ژئوپلیتیک بین‌النهرین»، فصلنامۀ مطالعات سیاسی بین‌النهرین، ۱ (۱)، ۳۱-۵۴.
خبرگزاری کُردپرِس. (۱۵/۱/۱۴۰۱). «سدسازی در اقلیم کردستان، موضوع جدید اختلافات بغداد-اربیل»، قابل دسترس در: https://kurdpress.com/fa/30083
قائم‌مقامی، سید علی. (۱۳۹۶). «بحران آب و آب‌های جاری فرامرزی ترکیه و امنیت ملی و محیط‌زیست ایران»، فصلنامۀ مطالعات منافع ملی، ۲ (۷)، ۹۷-۱۱۷.
قنبرلو، عبدالله. (۱۳۹۳). «مبانی و مؤلفه‌های مفهومی اقتصاد سیاسی بین‌الملل»، جستارهای سیاسی معاصر (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، ۵ (۲)، ۸۷-۱۱۰.
کرمی، افشین؛ حسین‌زاده، جواد؛ پیشگاهی‌فرد، زهرا. (۱۳۹۵). «تأثیرات هیدروپلتیک بر مناسبات عراق و ترکیه با تأکید بر دجله و فرات»، فصلنامۀ مطالعات سیاسی جهان اسلام، ۵ (۱۷)، ۲۹-۵۱.
مایلی، محمدرضا؛ مطیعی، مریم. (۱۳۹۵). «قدرت نرم در سیاست خارجی جمهور‌ اسلامی ایران»، فصلنامۀ مطالعات روابط بین‌الملل، ۹ (۳۵)، ۱۸۹-۲۰۸.
محمدی، اسفندیار. (۱۳۸۳). «نظریه‌های اقتصاد سیاسی بین‌المللی»، مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی (دانشگاه امام حسین(ع))، ۵۴، ۱۰-۵۵.
وحیدی‌راد، میکاییل. (۱۳۹۲). «نظریۀ وابستگی متقابل و کاربست آن در تاریخ معاصر ایران»، خردنامه، ۱۰، ۱۰۰-۱۱۴.
ب) عربی
ابو الوتار. (۲۰۰۸). «بعض الآثار المائیة - الاقتصادیة المحتملة الناتجة عن إنشاء سد ألیسو (GAP) فی إطار مشروع إعمار جنوب شرق ألأناضول»، دراسات إقلیمیة، ۵ (۱۲)، ۱-۲۳.
جبار مصلح، اسامة. (۱۹۹۷). «معادلة المیاه – النفط فی العلاقات الاقتصادیة العراقیة الترکیة، بغداد»، مجلة دراسات الشرق الاوسط، ۴.
جواد سلمان، خالد. (۲۰۱۷). «تأثیر سیاسات دول الجوار على مستقبل الموارد المائیة فی العراق»، مجلة کلیة التربیة الأساسیة للعلوم التربویة و الإنسانیة، ۳۶، ۷۲۲-۷۳۴.
حمیدی، إبراهیم. (۱۹۹۲). «ثلاثة احتمالات تفسر مماطلة أنقرة فی التفاوض على میاه دجله و الفرات»، جریدة الحیاة اللندنیة، ۲۴.
حیدر زوین. (۲۰۱۸). «الموارد المائیة فی العراق: التحدیات المحلیه و الدولیه و الصعوبات القانونیه و الدبلوماسیه»، الراصد القانونی (مرکز الدراسات الاستراتیجیه، جامعة کربلا)، ۴.
راضی طلفاح، حبیب؛ علی فلاح، جواد؛ والی فریح، ناصر. (۲۰۰۸). «الأهمیة الجیوبولیتیکیة للمشاریع المائیة الترکیة فی أعالی حوض نهر دجلة و تأثیرها فی الأمن المائی للعراق»، مجلة واسط للعلوم الانسانیة و الاجتماعیة، ۴ (۷)، ۹-۳۳.
رضوان، ولید. (۲۰۰۶). العلاقات العربیة الترکیه، بیروت: شرکة المطبوعات للتوزیع و النشر.
روبنس، فیلیب. (۱۹۹۳). ترکیا و الشرط الأوسط، ترجمة میخائیل نجم خوری، بیروت: دار قرطبة للنشر و الثوثیق و الأبحاث.
السویدانی، حامد محمد طه. (۲۰۱۱). «العلاقات العراقیة-الترکیة العمق التاریخی وآلیات تفعیل التواصل»، دراسات إقلیمیة (جامعة الموصل). ۲۴، ۱۲۵-۱۵۱.
الشمری، احمد جاسم ابراهیم. (۲۰۲۰). «سیاسة ترکیا المائیة و انعکاساتها على دول الجوار الاقلیمی العربی (سوریة-العراق)»، مجلة مرکز بابل للدارسات الانسانیة، ١٠ (٢)، ۳۱-۷۰.
الصالحی، ثامر محی الدین. (۱۹۸۹). الطاقة فی ترکیا، رسالة ماجستیر، معهد الدراسات الاسیویة و الافریقیة، الجامعة المستنصریة.
صوفی، مدیحة. (۲۰۱۶). مشروع غاب الترکی و تأثیرة علی الموارد المائیة والواقع البیئی فی العراق، السلیمانیة: منشورات مرکز کردستان للدراسات الاستراتیجیة.
عائب، حبیب. (۲۰۰۹). المیاه فی الشرق الأوسط الجغرافیا السیاسیة للموارد و النزاعات، القاهرة: الهیئة المصریة للکتاب.
العباسی، ریان ذنون محمود. (۲۰۰۸). «مشروع سد الیسو و تأثیره على الوضع الاقتصادی للعراق»، دراسات إقلیمیة، ۵ (۱۲)، ۱-۲۱.
عبدالکریم محمد، فرح. (۲۰۱۴). النزاع على المیاه بین العراق وترکیا، ۲۰۰۳-۲۰۱۴، رسالة مقدمة لاستکمال متطلبات الحصول على درجة الماجستیر فی العلوم السیاسیة، الاستاذ الدکتور محمد حمد القطاطشة، جامعة الشرق الأوسط.
عبدالهادی، علی. (۱۹۹۶). المجال الحیوی الترکی، اطروحة دکتوراه غیر منشورة، کلیة العلوم السیاسیة، جامعة بغداد.
عبید حداد، حامد. (۲۰۱۲). «المشاریع المائیة الترکیة فی حوضی دجلة و الفرات: الأهداف و النوایا»، مجلة العلوم الاقتصادیة و الإداریة (جامعة بغداد)، ۱۸ (۶۵)، ۲۶۵-۲۸۲.
غدیر، غازی فیصل. (۲۰۰۹). «سیاسة ترکیا اتجاه العراق ۱۹۹۱-۲۰۰۳م»، مجلة کلیة المأمون، ۱۴-A، ۲۷-۵۶.
الکعبی، حسین وحید عزیز؛ الخفاجی، رفل حسین نجم. (۲۰۱۵). «السیاسة المائیة الترکیة فی حوض نهر دجلة»، مجلة کلیة التربیة الأساسیة للعلوم التربویة و الإنسانیة (جامعة بابل)، ۱ (۲۳)، ۵۷۶-۵۸۶.
المجذوب، طارق. (۲۰۱۲). «تأثیر المیاه فی العلاقات بین ترکیا وجوارها العربی»، فی: نورالدین، محمد (تقدیم) العرب و ترکیا تحدیات الحاضر و رهانات المستقبل، الدوحة: المرکز العربی للأبحاث و دراسة السیاسات.
 
المظفر، علی عبدالحسین عبدالله. (۲۰۱۶). «الفرص الضائعة أمام العراق فی میاه دجلة والفرات»، المجلة السیاسیة و الدولیة (الجامعة المستنصریة کلیة العلوم السیاسیة)، ۳۰، ۴۱-۷۴.
هاشم محمد، سرى. (۲۰۰۹). «العلاقات العراقیة-الترکیة: الواقع و المستقبل»، دراسات استراتیجیة، ۵ (۱)، ۱۲۰-۱۲۹.
 
References
Al-Ansari, N. A. (2013). “Management of Water Resources in Iraq: Perspectives and Prognoses”. Engineering, 5 (6), 667–684.
Al-Ansari, N. A. (2019). “Hydro Geopolitics of the Tigris and Euphrates”. In: Mustafa, Y.; Sadkhan, S.; Zebari, S.; Jacksi, K. (eds) Recent Researches in Earth and Environmental Sciences. Springer Proceedings in Earth and Environmental Sciences. Springer, Cham, 35-70.
Al-Ansari, N. A.; Ali, A. A.; Knutsson, S. (2015). “Iraq Water Resources Planning: Perspectives and Prognoses”. International Conference on Civil and Construction Engineering, At Jeddah, Saudi Arabia.
Al-Ansari, N. A.; Knutsson, S. (2011). “Possibilities of Restoring the Iraqi Marshes Known as the Garden of Eden”. In: Water and Climate Change in the MENA-Region: Adaptation, Mitigation and Best Practices, 28–29 Apr 2011.
Al-Ansari, N. A.; Knutsson, S. (2011). “Toward Prudent Management of Water Resources in Iraq”. Journal of Advanced Science and Engineering Research, 1, 53-67.
Al-Muqdadi, S.; Omer, M. F.; Abo, R.; Naghshineh, A. (2016). “Dispute over Water Resource Management - Iraq and Turkey”. Journal of Environmental Protection, Indian Journal of Environmental Protection 7 (8), 1096-1103.
Al-Najim, M. (2005). “Impact of Tigris and Euphrates Water Crisis on the Environmental Catastrope of Iraq Marsh Lands”. Iraqi Geological Journal, 34-38 (1).
Barkey, H. J. (2010). “Turkey’s New Engagement in Iraq Embracing Iraqi Kurdistan”. United States Institute of Peace, Special Report 237, 47.
Bozorgi, Vahid (1996). Theories of International Relations, Tehran: Jahad University Publications. [In Persian].
De-Pimodan, Q. (2016). “The Dams War: How Water Scarcity Helped Create Isis And Why Combating It Would Undo It”. Research Institute for European and American Studies (RIEAS), Research Paper, 172, 4-48.
Foley, D. K. (1999). Notes on the Theoretical Foundations of Political Economy, Boğaziçi Üniversitesi.
Ghaem-maghami, A. (2017). “Water Crisis, Running and Trans-boundary Water of Turkey, National Security and Iran’s Environment”. National Interest Studies, 2 (7), 97-117. [In Persian].
Ghanbarloo, A. (2014). “Foundations and Conceptual Framework of International Political Economy”. Contemporary Political Studies, 5 (12), 87-110. [In Persian].
Hamidi, S.; Mozdkhah, E. (2022). “Turkey and Hydro-Hegemonism in the Middle East; A Strategy for Regional Order-Making in the Geopolitics of Mesopotamia”. Mesopotamian Political Studies, 1 (1), 29-52. [In Persian].
Karami, A.; Hoseynzadeh, J.; Pishgahifard, Z. (2016). “The Hydropolitic Impact on Relations between Iraq and Turkey, with Emphasis on the Tigris and Euphrates”. Political studies of Islamic world, 5 (1), 29-51. [In Persian].
Kurd Press News Agency, (4/4/2022). “Dam Building in the Kurdistan Region, the New Issue of Baghdad-Erbil Disputes”. Accesse at: .https://kurdpress.com/fa/30083/. [In Persian].
Mayeli, M., & Motiee, M. (2016). Soft power in Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Research Letter of International Relations, 9 (35), 190-207. [In Persian].
Mohammadi, E. (2004). “Theories of International Political Economy”, Journal of the Humanities, 54, 10-55. [In Persian].
Nomikos, J. M. (2016). “The Dams War”. Research Institute for European and American Studies (RIEAS), 172.
Tezcür, G. M.; Schiel, R; Wilson, B. M. (2021). “The Effectiveness of Harnessing Human Rights: The Struggle over the Ilısu Dam in Turkey”, Development and Change, 52 (6), 1343-1369.
Toprak, L. (2010). Entegre ve Sürdürülebilir bir Kalkinma Anlayişi Ile Gap”. Mukaddime, Sayı 2.
Vahidi rad, M. (2013). “The Theory of Interdependence and its Application in the Contemporary History of Iran”. Introducing the Scientific-Specialized Quarterly Khrodnameh, 10, 100-114. [In Persian].
Yousuf, M. A.; Rapantova, N.; Younis, J. H. (2018). “Sustainable Water Management in Iraq (Kurdistan) as a Challenge for Governmental Responsibility”. Water, 10 (11), 1651.