بررسی روند عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل ( ۲۰۱۱ ـ ۲۰۲۰)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

3 دانشجوی دکتری مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

4 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

به دنبال فروپاشی امپراتوری عثمانی و تأسیس اسرائیل، بحران منطقه‌ای خاورمیانه به اوج خود رسید و مناقشۀ عربی-اسرائیل به یکی از مسائل اصلی خاورمیانه تبدیل شد. با این حال، برخی کشورهای عربی تحت تأثیر عوامل مختلفی همچون ناسیونالیسم عربی، بحران‌های داخلی و منطقه‌ای، توازن قوا در منطقه، مسائل هویتی، وقوع انقلاب اسلامی ایران، شکل‌گیری ناآرامی‌های عربی از سال ۲۰۱۱ و در نهایت توافق هسته‌ای ایران با کشورهای ۱+۵ موسوم به برجام، همواره مواضع مختلفی مقابل اسرائیل داشته‌اند که نشئت‌گرفته از منافع ملی آن‌هاست. با توجه به مناقشۀ بنیادینی که از زمان تشکیل اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میان اعراب و اسرائیل وجود داشته است، عادی‌‌سازی روابط آن‌ها، از همان پیمان صلح مصر و اسرائیل در سال ۱۹۷۸، اهمیت یافته است. این مسئله زمانی مورد توجه بیشتر قرار گرفت که تنها طی چند ماه عربستان سعودی، امارات، بحرین، سودان و مراکش اقدام به عادی‌‌سازی روابط با اسرائیل کردند. سؤال اصلی این است که «چرا اسرائیل و کشورهای عربی، به‌رغم اختلافات، به عادی‌‌سازی روابط پرداخته‌اند؟» در این پژوهش از روش تحلیلی-تبیینی برای پاسخ‌گویی به این سؤال و از منابع کتابخانه‌ای نیز برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد این دولت‌ها با توجه به وجود تهدید مشترک و منافع مشترک به عادی‌‌سازی روابط روی آورده‌اند؛ در واقع این اقدام آن‌ها ذیل نظریۀ نوواقع‌گرایی تبیین می‌شود. این دولت‌ها تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل داخلی، منطقه‌ای، بین‌‌المللی با محوریت منافع ملی و همچنین تلاش دونالد ترامپ در راستای طرح به‌اصطلاح «صلح خاورمیانه» اقدام به عادی‌سازی روابط با یکدیگر کرده‌اند و به منظور تأمین بهتر منافع ملی خود به سمت همکاری پیش رفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


آدمی، علی؛ نظیفی نائینی، نازنین؛ بیژن، علی. (۱۳۹۷). «اسرائیل و عربستان سعودی: عصر جدیدی از همکار‌های دوجانبه»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی، 7 (۲۷)، 199-227.
آرایش، حسن؛ حسینی‌‌راد، سید عباس؛ حسینی‌‌راد، سید یوسف. (۱۴۰۰). «علل و ابعاد نزدیکی اعراب و اسرائیل»، پژوهش‌نامۀ مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، 4 (۴۴)، 61-72.
اختیاری امیری، رضا؛ رشیدی، احمد؛ سلطانیان، عبدالله. (۱۳۹۹). «ائتلاف دوفاکتو عبری-عربی و امنیت ج. ا. ایران»، فصلنامۀ علمی مطالعات سیاسی جهان، 9 (۱)، 101-125.
به‌روش، میثم. (۱۳۹۶). «چرا ایران نگران اتحاد عربستان و اسرائیل است؟»، BBC NEWS. دسترسی در ۲۲/۹/۱۳۹۶:
https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints- 42337977.amp
خانی، محمدحسن؛ محمدی سیرت، حسین. (۱۳۹۶). «نسبت عملی منافع ملی و ایدئولوژی اسلامی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 6 (۱)، 45-72.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (1391). «نوواقع‌‌گرایی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ سیاست خارجی، 26 (1)، 31-54.
رام، فرنوش. (۱۳۹۶). «نیم قرن از جنگ شش‌روزۀ اعراب و اسرائیل گذشت» رادیو فردا. دسترسی در ۲۱/۳/۱۳۹۶:
 https://www.radiofarda.com/amp/f35-1967-arabs-israel-war/28540401.hmtl
زیبایی، مختار؛ نصری، زنیره؛ رستمی، فرزاد. (۱۴۰۰). «پیامدهای فرایند عادی‌سازی مناسبات اعراب و اسرائیل بر محیط امنیتی ج. ا. ایران (۲۰۱۰-۲۰۲۱)»، فصلنامۀ مطالعات سیاسی جهان اسلام، 10 (۳)، 31-62.
سلطانیان، عبدالله. (۱۳۹۸). ائتلاف عبری-عربی و امنیت جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد روابط بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران.
سیمبر، رضا؛ رحم‌دل، رضا؛ فلاح، مهسا. (1395). «معمای امنیتی پروندۀ هسته‌‌ای ایران از منظر نوواقع‌گرایی»، فصلنامۀ مطالعات روابط بین‌‌الملل، 9 (36)، 87-106.
صادقی، سید شمس‌الدین؛ مرادی، سمیرا. (۱۳۹6). «تحلیل ائتلاف ایران و روسیه در پرتو بحران سوریه»، مطالعات اوراسیای مرکزی، 10 (۱)، 153-170.
عباسی اشلقی، مجید؛ حمیدفر، حمیدرضا. (۱۳۹۹). «اتحاد عربستان سعودی و اسرائیل با آمریکا و پیامدهای آن بر موازنۀ قدرت و نفوذ جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه»، فصلنامۀ مطالعات بین‌المللی، 17 (۳)، 7-25.
کریمی، غلامرضا؛ آرایش، حسن؛ رحیمی عماد، سید رضا. (۱۳۹۱). «تقویت رابطۀ ایران و اسرائیل در پرتو نقش جمال عبدالناصر»، فصلنامۀ دانش سیاسی و بین‌الملل، 1 (۳)، 89-108.
قاسمی، عباس. (۱۳۸۴). «بحران کانال سوئز؛ جنگ ۱۹۵۶ بین اعراب و اسرائیل و سیاست ایران در قبال آن»، فصلنامۀ تاریخ معاصر ایران، 9 (۳۶)، 101-112.
فرهمند، میترا. (۱۳۸۹). «انتشار اسناد جنگ یوم کیپور در اسرائیل و اشتباهات موشه دایان»، رادیو فردا. دسترسی در ۱۵/۷/۱۳۸۹:
https://www.radiofarda.com/amp/f2-Israel - Yom-Kippur-war-Dayan-Golda-Mayer-documents- declassified/2183570.html
محمدخانی، علیرضا. (۱۳۸۸). «تبیین رویکرد نوواقع‌گرایی در روابط بین‌الملل»، مطالعات سیاسی، 1 (۳)، 83-100.
محمدی، عباس. (۱۳۹۲). «جنگ نرم رسانه‌ای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و راهکارهای مقابله»، نشریۀ مطالعات عملیات روانی، ۳۵، 104-138.
مقومی، امیررضا. (۱۳۹۹). «اهمیت پروژه عادی‌‌سازی روابط اعراب با اسرائیل برای واشنگتن»، اندیشکدۀ راهبردی تبیین. دسترسی در ۱۵/۷/۱۳۹۹:
https://tabyincenter.ir/print=38961
ملکی، محمدرضا؛ محمدزاده ابراهیمی، فرزاد. (۱۳۹۹). «چشم‌‌انداز صلح خاورمیانه در سایۀ عادی‌‌سازی روابط اسرائیل و جهان عرب»، فصلنامۀ مطالعات بین‌المللی، 17 (۳)، 45-64.
موسوی شهیدی، سید مهدی؛ زارعی، بهادر. (1401). «ارزیابی اختلافات ژئوپلیتیک در منطقۀ خلیج فارس (نمونه‌‌ای از اختلافات درونی جهان اسلام)»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، 11 (3)، 53-70.
نجات، سید علی. (۱۳۹۷). «تسریع روند عادی‌‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی؛ دلایل و پیامدها»، پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. دسترسی در ۲۶/۱۰/۱۳۹۷: https://risstudies.org
نجات‌پور، مجید؛ وهاب‌زاده، محمود. (۱۳۹۸). «نقش بحران سوریه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامۀ اندیشۀ معاصر، 2 (۲)، 82-101.
یورو نیوز. (۲۰۲۱). «وزیر خارجۀ عربستان: رابطه با اسرائیل بسیار سودمند است»، دسترسی در ۲/۴/۲۰۲۱:
https://parsi.euronews.com/2021/04/02/normalization-with-israel-would-be-extremely-beneficial-saudi-minister
References
Adami, A; Nazifi naeeni, N.; Bijan, A. (2019). “Israel and Saudi Arabia: A New Era of Bilateral Partners”. Political Strategic Studies Journal, 7 (27), 199-227. [In Persian].
Abbasi eshlaghi, M.; Hamidfar, H. R. (2021). “The Alliance of Saudi Arabia and Israel with the United States and its Consequences on the Balance of Power and Influence of the Islamic Republic of Iran in the Middle East”. International Studies Journal, 17 (3), 7-25. [In Persian].
Aljazeera. (2020). “Israel, Morocco Agree to Normalise Relations in US- brokered Deal”, December 10, at: https://www.aljazeera.com/news/2020/12/10/israel-morocco-agree-to-normalise-relations-in-us-brokered-deal
Arayesh, H.; Hosseini rad, S. A.; Hosseini rad, S. Y. (2021). “The Causes and Dimensions of the Rapprochement of Arabs and Israel”. Journal of Strategic Studies of Humanities and Islamic Sciences, 4 (44), 61-72. [In Persian].
Behravesh, M. (2017). “Why is Iran Worried about the Alliance between Saudi Arabia and Israel?” BBC NEWS. Accessed on 9/22/2016: https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints - 42337977.amp.
Bowen, J. (2020). “Five Reasons Why Israel’s Peace Dealswith the VAE and Bahrain Matter”. BBC.com, September 2020. At: https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/news/world-middle-east-54151712.amp
Dehghani firouzabadi, S. J. (2012). “Neorealism and Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran”. Foreign Policy Journal, 26 (1), 31-54. [In Persian].
Ekhtiyari Amiri, R.; Rashidi, A.; Soltanian, A. (2020). “Israeli-Saudi De Facto Coalition and Iran's National Security”. Political Studies of Islamic World, 9 (1), 101-125. [In Persian].
Euronews. (2021). “Saudi Foreign Minister: The Relationship with Israel is very beneficial”. In:
https://parsi.euronews.com/amp/2021/04/02/ normalization-with-israel-would-be-extremely-beneficial-saudi-minister.
Farahmand, M. (2009). “Publication of Documents of the Yom Kippur War in Israel and Moshe Dayan's Mistakes”. Radio Farda, at: https://www.radiofarda.com/amp/f2-Israel-Yom-Kippur-war-Dayan-Golda-Mayer-documents-declassified/2183570.html.
Federal Foreign office. (2018). History of the Middle East peace process, Ausweartiges Amt.de. November 5. At:
https://www.ausweartiges-amt.de/en/aussenpolitik/regionaleschwerpunkte/nahermittlererosten/ 01-konfliktnahost/-/228380
Ghasemi, A. (2005). “Suez Canal Crisis; 1956 War between Arabs and Israel and Iran's Policy towards it”. Iranian Contemporary History Journal, 9 (36), 101-125. [In Persian].
Heywood, A. (2002). Politics, New York: Palgrave Maacmillan.
Karimi, G. R.; Arayesh, H.; Rahimi Emad, S. R. (2012). “The Improvement of Iran-Israel Relationship in the Light of Gamal Abdel Nasserâs Role”. Potitcal and International Knowledge, 1 (3), 89-108. [In Persian].
Khani, M. H.; Mohammadi sirat, H. (2018). “The Practical Relationship between National Interests and Islamic Ideology in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran”. Political Sociology of Islamic World Journal, 6 (1), 45-72. [In Persian].
Moghavemi, A. (2020). “The Importance of the Project of Normalizing Arab Relations with Israel for Washington”. At:
https://tabyincenter.ir/print=38961 [In Persian].
Maleki, M. R.; Mohammadzadeh ebrahimi, F. (2021). “The Prospect of the Middle East Peas in the Shadow of the Normalization of Relations between Israel and the Arab World”. International Studies Journal, 17 (3), 45-64. [In Persian].
Mohammadi, A. (2013). “America's Soft Media War against the Islamic Republic of Iran and Solutions to Deal with It”. Psychological Operations Studies Journal, 35, 104-138. [In Persian].
Mohammadkhani, A. (2009). “Explaining the Approach of Neorealism in International Relations”. Quarterly Journal of Political Studies, 1 (3), 83-100. [In Persian].
Mousavi shahidi, M.; Zarei, B. (2022). “Assessment of Geopolitical Dispute in the Persian Gulf Region (Example of Internal Dispute in the Islamic World”. Political Studies of Islamic World, 11 (3), 53-70. [In Persian].
Nejat, S. A. (2018). “Accelerating the Process of Normalizing Israel's Relations with Arab Countries; Reasons and Consequences”. Research Institute of Strategic Studies. At: https://risstudies.org [In Persian].
Nejatpour, M.; Vahabzadeh, M. (2019). “The Role of the Syrian Crisis in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran”. Research Journal of Contemporary Thought, 2 (2), 82-101. [In Persian].
Ram, F. (2017). “Half A Century has Passed Since the “Six-Day War” between Arabs and Israel”. Radio Farda. At:
https://www.radiofarda.com/amp/f35-1967-arabs-israel war/28540401.hmtl
Sachs, N.; Hugard, K. (2020). “Israel in the Middle East: the Next two Decades”. The Brookings Institution, November. At:
https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2020/11/FP-20201120-israel-me-sachs-huggard-1.pdf
Sadeghi, S. Sh.; Moradi, S. (2017). “Iran-Russia Coalition in the Light of the Syrian Crisis”. Central Eurasia Studies, 10 (1), 153-170. [In Persian].
Simbar, R.; Rahmdel, R.; Fallah, M. (2017). “Iran Nuclear Security Dilemma from the Perspective of Neo-Realism”. Research Letter of International Relations, 9 (36), 87-106. [In Persian].
Singer, J. (2021). “The Abraham Accords: Normalization Agreements Signed by Israel with the U.A.E., Bahrain, Sudan and Morocco”. International Legal Materials, Published online by Cambridge University press: 26 April, 3 (60), 448-463.
Shlaim, A. (2014). The Iron Wall: Israel and the Arab world, New York: W. W. Norton and Company.
Soltanian, A. (2019). The Hebrew-Arabic Alliance and the Security of the Islamic Republic of Iran, Thesis for the Master's Degree in International Relations, Faculty of Law and Political Sciences, Mazandaran University. [In Persian].
Slater, J. (2001). What went wrong? The Collapse of the Israel-Palestinian Paece Process”. Political Science Quarterly, 2. 177-199.
Zibaei, M.; Nasri, Z.; Rostami, F. (2021). “Consequences of the Process of Normalization of Arab-Israeli Relations on the Security Environment of Republic Iran. (2010-2021)”. Political Studies of the Islamic World, 10 (3), 31-62. [In Persian].